Ürünlere ilk standart Osmanlı'dan

Dünyada ilk ürün standardının bundan yaklaşık 500 yıl önce Osmanlı İmparatorluğu zamanında uygulandığı ve birçok ürüne de rayiç (narh) fiyat konulduğu bildirildi.


İHA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Amerika'nın henüz keşfi yıllarına rastlayan Osmanlı İmparatorluğu'nda Padişah Sultan 2. Bayezıd Han tarafından çıkarılan 'Kanunname-i İhtisab-ı Bursa' (Bursa Belediye Kanunu) fermanıyla, adı geçen vilayette satılan tüm ürünlere standart getirilmiş ve rayiç bedel konulmuş. Bu uygulama aynı dönemlerde yine padişah fermanıyla o zamanın ticaret merkezi olan Edirne, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Çankırı, Aydın, Mardin, Karahisar, Musul, Rize, Amasya, İçel, Arapkir ve Karaman dahil bazı bölgelerde de hayata geçirilmiş. Söz konusu kanunnameyle, Bursa'da satılan her ürünün türü, kalitesi, fiyatı ve mevsimlik durumu dikkate alınarak değerlendirmesi yapılıyor. Ferman, bir ürünün kalite ve fiyatının tespiti için o şehirde ileri gelen kişiler ile esnaf yetkililerinin biraraya gelerek değerlendirme yapmasını ve satışta bunun ölçü alınmasını öngörüyor.


Bundan 503 yıl önce uygulanan standartlarla tarım, hayvansal ürünler, gıda maddeleri gerek vasıf, gerekse fiyat yönüyle standart sayılabilecek esaslara bağlanmış ve özel bir teşkilatla denetim altına alınmış. Standart esasları ve rayiç tespitinde üreticilerin, bilirkişilerin, halkın ve diğer ilgililerin fikirleri alınıp yazılı bir belge haline getirilmiş. Tarım ürünleri değerlendirilirken cins, tür ile turfanda zamanları dikkate alınarak ona göre fiyat tespit edilmiş, sanayi mamullerinde ham maddeler ve işçilik üzerinde durulmuş, gereken yerlerde ebat ve ölçüler verilmiş, alım, satımlarda tüccarlar ile dükkanda veya seyyar satıcılar için ayrı kar hadleri konulmuş ve kar payı genel olarak yüzde 10 olarak kabul edilmiş. 'Kanunname-i İhtisab-ı Bursa'da, satışa sunulan tüm ürünler yer alıyor. Mesela meyve bölümünde, armudun 14 türü olan 'Gökbaşlı, İğnesi, Veçhi Hallu, Örenkuş, Zerdamori, Mürendi, Bey, Sultani, Şekeri, Türki, Sabuni, Yerbasmaz, Kara Moru ve Bozdağan'la ilgili işlemlere yer veriliyor.

Kanunnamede, armutlarla ilgili değerlendirme şöyle:

"Sabuni armudun ilkin bir okkası, sonra 600 dirhemi, nihayet 2 okkası bir akçaya olacak. Mürendi armudun ilkin 200 dirhemi, 5 gün sonra 500 dirhemi ve daha sonra yine bu kıyas üzere narh (rayiç) verilecek. Bey armudun yükü 86 akçaya olunca, 250 dirhemi bir akçaya olacak ve sonrası bu kıyas üzere narh (rayiç) verilecek."
Kanunnamede ayrıca, yumurtanın, kışın 10 tanesinin bir akçaya, baharda 14'ünün bir akçaya, ağustosta 16'sının bir akçaya satılmasına dair kayıt da bulunuyor.