İnsanların çoğu, artık geçmişi olmayan insanlar, “belleksizler” oldular. İronik bir paradoksla, “anımsama görevi” üzerine, hiçbir zaman, bu unutma zamanlarındaki kadar çok konuşulmadı, çünkü bir niteliğin üzerinde ancak o nitelik unutulduğu zaman durulduğu bilinir.
Bizde ve dünyada, yetişkinler, "Biz çok şey yaptık, daha ne yapabiliriz?” diyor olabilirler. Böylece tarihsel sürekliliğin iyice bilincinde olduklarını gösterdiklerini sanıyorlar. Peki, onların çocuklarının (en azından yüksek okullarda okumamışların) kafasında ne bulunacak? Belirsiz bir yerde, at yerine gezegenler arası füzeyle dolaşan zırhlı bir Ortaçağ şövalyesi!
Yerler ve olgular üzerine bilgi vermenin önemsenmemesi çağdaşlarımızın hatası değil. Zorlayıcı bir moda, kronolojik tarih öğrenimi yerine “çağlar arası yolculuk araçları” türünde, yüzyıllarda at koşturma temalarının tarzını getirmek istedi. Ülkelere gelince, her yerde aynı cam kulelerin sıralandığı günümüz kentlerinin hepsi, manzaralı yer hesabı yapmayan aceleci teknisyenler için eş değerde. Bu hayhuy içinde, manzaralar tatsızlaşıyor, kültürler eriyor, ortak tarihler siliniyor.
Bu yamalı bohça, bireylerin kendi miraslarının dökümünü yapmalarını sağlayan şeyi ortadan kaldırıyor.
Buna borsacının uzun vadeyi küçümsemesini ve “anında”lığa tapınmasını ekleyin, anlayacaksınız ki modernliğimiz, anlamaya ve yapıcı olmaya istekli ve sorumlu vatandaşlar yerine daha çok birbirini ikame edebilir tüketici-zapçılar ve “pub çocukları” üretiyor.
Oysa burada dikkatli olunmalı: bir uygarlığın en önemli işlevi çocuklarına bir emanet aktarmaktır. Savurma, yâdsıma ya da bu mirası verimli kılmaları çocuklara kalmış.
- Alıntıdır -
Kronolojik Özet
İ.Ö. 8500-7000, Ortadoğu'da çiftçiliğe geçiş
İ.Ö. 3500-3000 Dicle-Fırat ve Nil vadilerinde uygarlığa geçiş
İ.Ö. 4000-3000, Uygarlığın Sümer'de doğuşu
İ.Ö. 3000 sabanın icadıyla insanların tarımda hayvan gücünden yararlanmanın yolunu bulmaları
İ.Ö. 3000 dolayları, yazılı kayıtların başlayışı
İ.Ö. 2000'den az önce, Mezopotamya çevresindeki bölgelerde taşra uygarlıklarını kurmaya başlayan toprak aristokrasilerinin doğmasını kolaylaştıran koşulların oluşması.
İ.Ö. 1700 dolayları, Hammurabi tarafından insanlığın ilk yasa derlemelerinin çıkarılışı.
İ.Ö. 1700, Avrasya bozkırı kökenli barbar halklar akınlarının Avrupa'nın Atlantik kıyılarına ulaşması.
İ.Ö. 1300 dolayları, alfabetik yazının Suriye'de ve Filistin'de yaygınlaşması.
İ.Ö. 1000 yıllarında, Ortadoğu uygarlığının iki uç bölgesinde (Filistin ve İran'da) verimli düşünce akımlarının doğuşu.
İ.Ö. 700'den az önce Orta Asya'dan ve Güney Rusya'dan göç etmiş İskitler'in Ukrayna'da bir kabileler imparatorluğu kurup, Yunan dünyasıyla ticarete girişmeleri.
İ.Ö. 6. yüzyıl, Lidya Krallığı'nda sikke paranın dolaşıma konması
İ.Ö. 6. yüzyıl, İyonyalı filozofların dünyayı ve insanı akılla kavrama çabası
İ.Ö. 500 dolayları, Çin uygarlık biçiminin temel öğelerinin ortaya çıkışı.
İ.Ö. 500 dolayları, Kastların ve Hind dininin kendine özgü vurgularının biçimlenişi
İ.Ö. 330, Pers İmparatorluğunun Makedonyalıların saldırısıyla yıkılması
İ.Ö. 320, İskender'in İndüs Vadisi'ne girmesi
İ.Ö. 146, Roma'nın Makedonya'yı ve Yunanistan'ı fethetmesi.
İ.S. 70-100, Dört İncil'in yazıldığı yıllar
İ.Ö. 30, Roma'nın Mısır'ı fethetmesi
İ.S. 193, Roma Barışı'nın şiddete başvurulmasıyla bozulması.
İ.S. 372, Hunlar'ın Güney Rusya'ya girip Ostrogotları sürüşleri
İ.S. 378-511, Roma imparatorluğu'nun büyük barbar akınlarıyla çökmesi
İ.S. 410, Hun korkusuyla Roma sınırlarını zorlayan Vizigotlar'ın Roma kentini yağmalamaları ve İspanya'yı geçip krallıklarını kurmaları.
İ.S. 451, Kalkedon (Kadıköy) Kurultayı'nın Papa'nın çağrısıyla toplanıp, kutsal üçleme öğretisinin Papa Büyük Leon'un saptadığı biçimiyle benimseyip, "monofizist" biçimini reddedişi,
İ.S. 453, Attila'nın ölüşü ve Hun Konfederasyonu'nun dağılması
İ.Ö. 552, Japonya'ya ulaşan Budist misyonerler topluluğunun önemli başarılar elde etmesi.
İ.S. 565'ten sonra (Doğu) Roma İmparatorlarının "Bizans İmparatoru" denmeye başlanışı.
İ.S. 568'den sonra, Cermen kabilesi Lombartların Bizanslıları İtalya'nın iç bölgelerinden çıkan buraların denetimini ellerine geçirmeleri.
İ.S. 572, Türk İmparatorluğu'nun haneden kavgalarıyla ikisi de iç kavgalarla yıpranan doğu ve batı ordularına bölünmesi
İ.S. 600 dolayları, Hint Okyanusu'nda Hindu gemicilerin yerini Müslümanların alması.
İ.S. 622, Hz. Muhammed'in Mekke'den Medine'ye göçü.
İ.S. 632-1000 arasında İslam'ın Hızla yükselişi ve Ortadoğu'da Kuzey Afrika'da İspanya'da yayılışı,
İ.S. 632, Hz. Muhammed'ön ölümü
İ.S. 636, Arap ordusunun Bizans'ı Suriye'den ve Filistin'den çıkarması
İ.S. 641, Arap akıncı birliklerinin Mezopotamya'yı ele geçirişleri
İ.S. 642, Arap akıncı birliklerinin Mısır'ı ele geçirişleri.
İ.S. 651, İran ve Mezopotamya'da Sasani iktidarının sona ermesi
İ.S. 651, Arap akıncı birliklerinin İran'ı ele geçirmeleri.
İ.S. 711, Vizigot krallığının sona ermesi.
İ.S. 711-715, Kuzey Afrika'nın ve İspanya'nın Müslümanların denetimine geçmesi
İ.S. 715, İslamların Kuzeybatı Hindistan'daki Sind Bölgesinde, daha sonra da Hint Okyanusu'nda üstünlüğü ele geçirmeleri
İ.S. 717-718, Müslümanların Konstantinopolis'i kuşatmaları
İ.S. 750, Emeviler'in halifelik döneminin sona ermesi
İ.S. 751, Talas Meydan Savaşı'nda Çin'e bağlı birkaç vahanın Müslümanlara kaptırılışı.
İ.S. 756, baskı aygıtının Çin'de bulunuşu.
İ.S. 800, Şarlman'a Papa tarafından Romalıların imparatoru olarak taç giydirilişi.
İ.S. 800'den birkaç yıl sonra, Bizans İmparatorunun Şarlman'ın imparatorluğunu tanımasıyla Batı Roma İmparatorluğunun yeniden kuruluşunun yasallaşması.
İ.S. 831-1000 arası, Danimarka'nın İsveç'in ve Norveç'in Hristiyanlığa geçmeleri.
İ.S. 840, Uygurların yıkılışı
İ.S. 845, Budizmin Çin'de resmen yasa dışı sayılması; bunun üzerine Kore'de devlet dini yapılıp iyice benimsenmesi
İ.S. 900 dolaylarında, Türk askerlerinin kabilelerinin, İslam devletlerinin siyasal yaşamına egemen olmaya başlamaları.
İ.S. 900-14. yüzyıl ortaları, Avrupa'da toprakların tarıma açılışı.
İ.S. 989, Rusya'nın Hristiyanlığa geçişi.
İ.S. 1000 dolayları, kolonileşme ve ticari yayılma sürecinin başlayışı
İ.S. 1000 dolayları, Gazneli Mahmut'un akınlarıyla İslam'ın Hindistan'ın İç bölgelerini ele geçirmeye başlaması.
İ.S. 1000, Macaristan'ın Hristiyanlığa geçmesi
İ.S. 1000 Hristiyanlığın Uzakbatı ülkelerinde Kelt, Cermen ve Slav kabileleri arasında yayılması.
İ.S. 1000-1300 arası, Avrupa'da kasabaların hızla gelişmeleri.
İ.S. 1000-1453 arası, İslamlığın Hindistan'da, Doğu Avrupa'da, Orta Asya'da yayılışı.
İ.S. 1000-1500, İslam mimarlığının görkem ve incelik dönemi
İ.S. 1054, Katolik-Ortodoks bölünmesinin, Papa ile Konstantinopolis Patriğinin birbirlerini afaroz etmeleriyle yaratılışı.
İ.S. 1071, Malazgirt Savaşı ile Türklerin Hristiyanlık (Bizans) dünyasına karşı başarılı olup, Anadolu'nun iç bölgelerinin denetiminin Selçuk Türklerine geçişi.
İ.S. 1096-1099, Birinci Haçlı Seferi.
İ.S. 1171, Galler ülkesinin ve İrlanda'nın Anglo-Norman şövalyelerince fethinin tamamlanışı.
İ.S. 1204, Dördüncü Haçlı Seferi'nde Konstantinopolis'in ele geçirilip yağmalanması ve kısa yaşamlı Doğu Latin İmparatorluğu'nun kurulması.
İ.S. 1206-1227, Cengiz Han'ın yönetim dönemi
İ.S. 1254; Avrupa'da imparatorluğun çökmesiyle, Papalığın, Latin Hristiyanlık dünyasının evrensel hükümeti olduğunu ileri süren tek kurum olarak kalışı.
İ.S. 1300'den sonra, Japonların geniş çaplı denizcilik eylemlerine girişmeleri.
İ.S. 1300'den sonra, Cermen ve Frank şövalyelerinin, Baltık ve Doğu imparatorluklarını kurup, ticaret etkinliklerine girişmeleri
İ.S. 1337-1453, Yüzyıl Savaşları, İngiltere ile Fransa arasında, kiralık askerlerle yürütülen her yeri yakıp yıkıp yağmalayıcı savaşlar.
İ.S. 1347-1351, Avrupa'7a Veba salgını
İ.S. 1300, Rönesans'ın İtalya'da biçimlenmeye başlanışı.
İ.S. 1354, Türkler'in Çanakkale Boğazı'nı geçip Gelibolu Yarımadasını ele geçirerek, Avrupa'ya adım atmaları.
İ.S. 1389, Kosova Savaşı'nda Sırpları yenen Türklerin Balkanlarda askeri üstünlüğü ele geçirmeleri.
İ.S. 15. yüzyıl İnkalar'ın And Dağları'ndaki merkezlerinde yayılan imparatorluklarının Peru'da merkezi bir rejim kurması.
İ.S. 1417, Papalık monarşisinin Konstanz kurultayında onaylanmasıyla Protestan-Katolik ikililiğinin azaltılması
İ.S. 1430, Çinlilerin denizlerden çekilmesiyle Japonların Güneybatı Pasifik'te deniz üstünlüğünü ele geçirmeleri.
İ.S. 1453, Konstantinopolis'in Türklerin eline geçmesi, bunun üzerine, Rusların Ortodoks kiliselerinin Hristiyanlığın son kalesi olduğuna inanmaları,
İ.S. 1480 Moskova, Dükü III. İvan'ın Altınordu egemenliğini tanımayıp, "Çar" sanını alarak bağımsızlığını ilan edişi.
İ.S. 1492, Kolomb'un okyanusu aşması
İ.S. 1492, Müslüman Faslıların Avrupa'daki son kalesi Grenada'nın alınışı, bu olayla Hristiyan haçlı ruhunun körüklenmesi
İ.S. 1500, İtalyan Rönesansı'nın doruğuna ulaşması
İ.S. 1500'den sonra, Avrupa'nın deniz üstünlüğü kurması
İ.S. 1500-1650, Avrupa'da fiyatların hızla yükseldiği "Fiyat Devrimi"
İ.S. 1500-1700 arası milyonlarca kilometrelik ülkeninmilyonlarca insanın islam yönetimine sokulmasıyla İslam tarihinin en parlak dönemi
1508 Şah İsmail'in Bağdat'ı fethetmesi
1509 Portekizlilerin İslam filosunu Umman Denizi'ndeki Diu limanı açıklarında yenilgiye uğratmaları ve Hint Okyanusu'nda üstünlük kurmaya başlamaları,
1511, Akdeniz'de, Türk İspanyol ve Portekiz güçleri arasında uzun deniz savaşlarının başlayışı.
1512-1520, Yavuz Sultan selim yönetimi dönemi
1513, İlk Portekiz tacirin Güney Çin kıyılarına gelmesi
1514, Şah İsmail yanlılarının Anadolu'da büyük bir ayaklanmayı kışkırtmaları,
1514, Çaldıran savaşında Şah İsmail'in yenilgiye uğratılması
1515, Portekizlilerin Hürmüz Adası'nda üs kurmaları
1517, Luther'in Wittenberg'deki Kilisenin kapısına 95 maddelik tezini asmasıyla Protestanlık hareketinin başlaması.
1520-1566, Kanuni Sultan Süleyman yönetimi dönemi
1521, Cortez'in yeni Dünya'nın hazinelerinin kapısını (İspanyollara) açması,
1526, Mohaç Savaşı'nda Türkler'den kaçan Macar kralının ölmesiyle, V. Karl'ın Bohemya ve Macaristan taçlarını ele geçirmesi.
1526, Timur soyundan gelen Babür'ün Hindistan'ı ele geçirmesiyle, Babür İmparatorluğunun kurulması.
1534, İngiltere'nin Papalık ile ilişkilerini koparması, İngiltere kilisesinin yavaş yavaş Protestanlığı benimsemesi
1534-1603, İngiltere'de Tudor hanedanı yönetimi ve bölük pörçük reformlar dönemi
1536, Fransa kralının, Habsburg gücüne karşı, Osmanlı imparatoruyla imzaladığı ittifak anlaşması.
1552, Korkunç İvan'ın Altınordu Hanlığı başkenti Kazan'ı ele geçirişi, bunu izleyen dört yıl içinde Aşağı Volga bölgesinin fethini tamamlaması.
1560, İspanyolların, İtalya'yı istila edip, papalık topraklarını ele geçirip, Reform karşıtı harekete izin vermemeleri; bunun üzerine, Papaların Hasbburglular ile işbirliğine girişimleri.
1568-1609, Felenekler'in İspayol yönetimine karşı ayaklanmaları
1580-1640, İspanyolları Portekiz'i ve imparatorluğunu kendi imparatorlularına katmaları
1587-1629, Safevi devleti yöneticisi Büyük Şah Abbas yönetimi dönemi
1590, dolayları mikroskopun icadı.
1598, İspanyol üstünlüğü döneminin başlayışı
1600, denizlerde yeni bir güç dengesiyle, Hint Okyanusu'nda İspanyol ve Portekiz gemilerinin yerini Felemenk, İngiliz, Fransız gemilerinin alışı
1600, Felemenk Doğu Hindistan Kumpanyası'nın kurulması
1600'den sonra, İngilizlerin Hint Okyanusu'nda ticaret etkinliklerine başlamaları
1601, İngiliz Doğu Hindistan kumpanyası'nın kurulması
1608, bir Polonya ordusunun Moskova'yı ele geçirip bir kukla yönetim kurması
1608 dolayları, teleskopun icadı
1618-1648, Otuz Yıl Savaşları
1620, ingilizlerin Massachussets kolonisini kurmaları
1626, Felemenkler'in New York'ta koloni kurmaları
1636, Japon hükümetinin, kendi iç sorunlarından dolayı açık deniz gemiciliğini uyruklarına yasaklaması
1638, Japonya'nın kabuğuna çekilme politikası
1640'lar, İngiliz, Fransız ve Felemenk girişimcilerinin, şekerkamışı ticaretini Portekizlilerin ve İspanyolların elinden alıp başı çekmeleri,
1642-1648, İngiliz iç savaşları
1648, Westphalia Antlaşması, bunun sonucunda İtalya'nın ve Almanya'nın bölünmesi ile ortaya çıkan küçük devletlerin, duruma göre Fransa'nın yanında ya da karşısında yer almaları.
1648, Fransız üstünlüğünün başlaması
1648, İngiltere'de Parlamento egemenliğinin kurulması
1648-1715, XVI. Louis yönetimi dönemi
1648-1789, Avrupa'nın Eski Rejim ve kolonici yayılma dönemi
1649, İngiliz kralı I. Charles'in idamı
1653-1689, Fransa'nın rakipleri karşısında kesin üstünlüğe sahip olduğu dönem
1688, İngilizlerin İspanyol armadasına karşı zafer kazanmaları
1689, Petro'nun Avrupa gezisi dönüşü, geniş çaplı reform hareketlerini başlatması
1696, Petro'nun Türklere karşı başarısı
1700-1721, Petro'nun İsveçlileri yenilgiye uğratabilip, Finlandiya Körfezinde denize açılabilmesi
1701-1714, İspanyol Taht Savaşları sırasında, Avusturyalıların, İspanya'nın bölüşülmesinde en büyük parsayı toplamaları
1707, Kok kömürü yapma yöntemlerinin bulunuşuyla, demir cevherini eritmede kömürden yararlanma olanağının doğuşu
1740-1786, Büyük Frederick (II. Frederick) yönetimi döneminde, Prusya'nın Avrupa'nın büyük güçlerinden biri durumuna gelmesi.
1745, Abdül Vahab'in Arabistan'da Vahhabiliğin ilkelerini oluşturması
1756-1763, Yedi Yıl Savaşları 1762, bir Alman prensesinin kocasının öldürülmesi üzerine, II. Katerina adıyla Rusya imparatorluğu tahtına çıkması.
1763, İngiltere'nin Hindistan, Kanada gibi denişaşırı ülkelerde kesin zafer kazanması.
1768-1774, Rusların Osmanlı ordularını ağır bir yenilgiye uğratmaları ve Küçük Kaynarca Anlaşması'nın yapılması.
1772, Polonya'nın ilk bölüşülmesinde Prusyalılar ve Avusturyalılar, Türkler karşısındaki ilerleyişini durdurmak için Rusya'ya sus payı olarak Polonya'nın büyük bir parçasının işgaline izin vermeleri.
1774, Safevi imparatorluğunun dağılması
1774-1778, İspanya'nın Amerika limanlarının kıyı ticaretini yasaklayıp, kolonilere yapılan dışsatımları ve iç alımları Cadiz kentinden tekelci bir tutumla düzenlemesi
1775-1783, Amerikan bağımsızlık savaşı
1789, 1 Mayıs, Etats-Generaux'un toplanması
1789, 14 Temmuz, Kralın Ulusal Meclis'i kaldıracağı söylentisi üzerine, halkın Bastille'e saldırması
1789, 4 Ağustos, Ulusal Meclis'in feodal hakları kaldırarak köylü çoğunluğunu Devrim Safhalarına çekmesi.
1791, Yeni Fransız anayasalarının hazırlanması
1793, Polonya'nın ikinci bölüşülmesi
1794, Robespierre'in öldürülmesi
1795, Polonya'nın üçüncü bölüşülmesi, ile Rusya sınırlarını, batıda Vistül Irmağı'na kadar genişlemesi
1799, Napoleon'un bir darbe ile iktidara getirilişi
1803, Sırpların Osmanlı'ya başkaldırması,
1807, İlk buharlı geminin Robert Fulton tarafından yapılması
1812-1815, Napoleon'un Avrupa devletleri koalisyonunca yenilgiye uğratılması
1815, Viyana Konferansı, sonucu barış anlaşmasının yapılması
1821-1830, Yunan devrimi
1830, Cezayir'in Fransızlarca işgali
1833, Köleliğin, Büyük Britanya'nın yönetimindeki tüm ülkelerde kaldırılması
1839-1841, Afyon Savaşı
1839, Tanzimat Fermanı'nın ilanı
1840, posta sisteminin Büyük Britanya'da kuruluşu
1840'lar demiryolları ağı yapımının başlayışı
1847, Liberya'nın Amerika'dan eski yurtlarına dönen eski kölelerce, Birleşik Devletler anayasasına benzeyen bir anayasa sahip bir cumhuriyet olarak kurulması
1848 devrimleri
1848, Marx'ın gittikçe yoksullaşan proleter kitlelerin bir devrimle toplumsal sorunu çözecekleri düşüncesini ortaya atması.
1848-1852, Fransa'da, III. Napoleon'un devlet başkanlığında cumhuriyet dönemi
1854, Japonya'nın kabuğuna çekilme politikasını bırakıp dışa açılmak zorunda kalışı.
1854, Kırım Savaşı'nda Fransa'nın ve Britanya'nın Ruslara karşı Türklerin yardımına koşup, Rusların Kırım'da yenilgiye uğratılması
1856, Islahat Fermanı'nın ilanı
1859, İtalya'nın Kont Cavour'un çabalarıyla birleştirilmesi
1859, Darwin'in canlıların evrimi kuramını ortaya atması
1861-1865, Amerikan iç savaşı
1863, ABD'de köleliğin kaldırılması
1869, Süveyş Kanalı'nın açılışı
1870-1871, Prusya'nın Fransa'yı yenilgiye uğratması
1871, Almanya'nın, Bimarck'ın çabalarıyla birleştirilmesi
1878-1908, Abdülhamid II'nin iktidarı dönemi
1885, Hindistan Ulusal Kongresi'nin (Kongre Partisi'nin) kurulması
1888, köleliğin Brezilya'da kaldırılması
1889, İkinci Enternasyonal'in kuruluşu
1889, Japon İmparatoru Meiji'nin Bismarck Almanyasını örnek alan bir Anayasa çıkarması; Diyet'in kurulması
1893, Havai Adaları'nın ABD topraklarına katılması
1900, Batılı devletlerin gönderdikleri uluslararası birliğin Pekin'i ele geçirmesi
1901, Avusturya'nın İngiliz Uluslar Topluluğu'nun kendi kendini yöneten dominyonu olması
1903, Sibirya'yı aşan demiryolunun tamamlanması
1904-1905, Rus-Japon savaşı beklenmeyen sonuçla Japonların yenmesi
1905, Hindistan Müslüman Birliği'nin kurulması
1906, Rusya'nın, parlamenter organa sahip olması
1908, Jön Türkler'in iktidara ortak olmak isteğiyle, Abdülhamid'i deviren darbeyi gerçekleştirmeleri
1910, Japonların Kore kralını indirip, Kore Yarımadası'nı ülkelerine katmaları
1912, Mançu hanedanının yakılıp, Çin Cumhuriyetinin kurulması.
1912-1913, Balkan Savaşları ile Balkanlardaki toprakların kaptırılması
1914, Berlin-Bağdat demiryolunun başlaması.
1914, Panama Kanalı'nın açılması
1914-1919, Birinci Dünya Savaşı
1915, Japonlar'ın, Çin'deki özel ayrıcalıklarını, öne sürdükleri "Yirmi Beş İstek" ile artırmaya kalkmaları.
1917, 6 Nisan, ABD Kongresi'nin Almanya'ya savaş ilanı,
1917, Kasım, İkinci bir devrimci hükümet darbesinin Sosyal Demokrat seçilmesi,
1918, Ekim, Alman ve Avusturya hükümetlerinin Başkan Wilson'un barışın dayandırılacağı "On Dört Nokta"sını kabul etmeleri.
1918-1920, Rusya'da ve Rusya'nın sınır ülkelerde iç savaş
1919, Paris Barış Konferansı'nın Rusya'daki durumu ele almaya kalkmayıp, savaşı yitiren Almanya, Avusturya ve Osmanlı hükümetlerine barış koşullarını zorla kabul ettirmeleri.
1919, barış antlaşmasının, Arap dünyasının zengin ve kalabalık bölgelerini Fransız ve İngiliz koloni yönetimlerine bırakması
1921, Çin Komünist Partisi'nin kurulması
1922, Faşizmi İtalya'da iktidara getiren hükümet darbesi
1922, Lenin'in "Yeni Ekonomik Politikası"nı (NEP) ilan etmesi
1923, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulması
1925, Rıza Pehlevi'nin İran'da iktidarı ele geçirip, Mustafa Kemal'inkine benzer bir laik reform hareketini başlatması.
1925, Abdülaziz İbni Suud'un Arabistan Yarımadası'nı fethedip, Mekke'nin ve Medine'nin denetimini eline geçirmesi
1929, New York borsasının çökmesiyle ABD'de 1920'lerin hızlı ekonomik gelişmesinin sona ermesi
1930'lar, Japon yayılmasının yeniden canlanışı
1030'lar, Amerikan Başkanı Franklin D. Roosevelt'in "New Deal" politikası
1931, Japonların Mançurya'yı istila etmesi
1932, Irak'ın formal olarak bağımsızlığını kazanması
1933, New Deal politikasının başlatılması
1933, Haziran, Hitler'in iktidara gelmesiyle Almanya'nın köklü bir rejim değişikliği geçirmesi.
1934, Etiyopya'nın 1896 yenilgisinin öcünü almak isteyen İtalya'nın saldırısına uğrayıp, uçakların ve zehirli gazların yardımıyla İtalya emperyalizmi altına sokuluşu
1938 Eylül, Çekoslovakya'nın Almanların yaşadığı bölgelerinin Almanya'ya geçirilmesi
1939, 1 Eylül, Hitler'in Polonya'ya saldırması
1939-1945, İkinci dünya Savaşı
1940 ilkbaharı, Almanların Danimarka'yı ve Norveç'i ele geçirmeleri
1941, 22 Haziran, Hitler'in savaş duyurusunda bulunmadan Rusya'ya saldırması
1942, Kasım'ı 1943 Şubat'ı, Ruslar'ın Almanlar'ı geri püskürtmeleri
1943, Temmuz'u, Mussolini'nin, İngiliz-Amerikan birliklerinin İtalya'ya çıkmasıyla iktidardan düşmesi, İtalya'nın savaştan çekilmesi.
1944, 6 Haziran, İngiliz-Amerikan birliklerinin Normandiya çıkartması
1945, 1 Mayıs, Hitler'in kendini öldürmesi, Alman başkomutanlığının teslim belgesini imzalamaları.
1945, Hiroşima'ya ve Nagazaki'ye atom bombalarının atılması
1946, Türkiye'de çok partili hayata geçiş
1947, İsrail Yahudi devletinin kurulması
1947, Hindistan'ın İngiltere'den çekilmesi
1947, Birleşmiş Milletler'in Filistin'in Araplar ve Yahudiler arasında bölüştürülmesi, kararı
1947, Truman Doktrini
1948, Ghandi'nin öldürülmesi
1948 (ve 1956, 1967, 1973) Yahudi-Arap savaşları
1949, NATO'nun kurulması
1949, Komünistlerin, Kuomingtang'a karşı kesin zafer kazanıp Çin'in yönetimini ele geçirmeleri
1949, ilk Rus atombombası denemesi
1950, Kuzey Kore komünist yönetiminin Güney Kore'ye saldırmasıyla Kore Savaşı'nın çıkışı
1953, Kore Savaşı'nda ateşkes
1953-1954, Rusların, Amerika'dan birkaç ay sonra hidrojen bombalarını patlatmaları
1954, Vietnam'ın Fransız egemenliğinden kurtulması
1956, Macarların ülkelerindeki komünist rejime başkaldırmaları
1956, Süveyş bunalımı
1957, Gana'nın bağımsızlığını kazanan ilk Afrika kolonisi olması
1957, Rusya'nın uzaya uydu gönderen ilk ülke oluşu
1957, Roma Andlaşması ile AET'nin kurulması
1958, Suriye ile Mısır'ın birleşmesi
1961, Suriye'nin Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrılması
1962, Fransa'da halkoyu yoklamasının Cezayir'e bağımsızlıktan yana sonuç vermesi
1962, ABD Küba'daki füzelerin çekmesini istediğinde SSCB'nin üçüncü dünya savaşı korkusuylabu isteğe uyuşu
1964, Vietnam'da Amerikan askeri etkinliklerinin başlayışı
1966, De Gaulle Fransası'nın NATO'dan çekilerek mutlak egemenlik hakkını elinde tutmayı seçmesi.
1967, İsrail ile Arap devletleri arasında Ekim Savaşı
1969, ABD uzay gemilerinin ay'a inip dönmeyi başarmaları
1970, Sovyetler Birliği'nin ticaret ve yatırım olanakları yolunda Federal Almanya ile görüşmelere başlaması
1973, Ocak, İngiltere, İrlanda ve Danimarka'nın Avrupa Topluluğu'na tam üye olmaları
1973, İsrail ile Arap devletleri arasında Ramazan Savaşı; petrol ambargosu ve ardından petrol fiyatlarının yükselmesi.
1975, Yumuşamanın göstergesi olan Helsinki Anlaşması
1978, Çin Halk Cumhuriyeti'nde Deng Şaoping'in önderliğinde ekonomik reformların başlaması.
1979, Mısır ile İsrail arasında Camp David Andlaşması'nın imzalanması
1979, İran'da Ayetullah Humeyni önderliğindeki İslamcıların bir devrimle yönetimi ele geçirmesi
1979, Sovyetler Birliği'nin Afganistan'ı işgal etmesi
1980-1988, İran-Irak savaşı
1981, Ocak, Yunanistan'ın AT'ye tam üye olması
1985-1991, Ülkesinde glasnost ve perestroika'yı uygulamaya çalışacak olan Michael Gorbachev'in başkanlık süresi
1986, Ocak, İspanya ve Portekiz'in AT'ye tam üye olması
1987, Temmuz, Avrupa Tek Senedi'nin (Single Act) kabul edilmesi
1988, Nisan, Türkiye'nin AT'ye tam üyelik başvurusunda bulunması
1989, Doğu Avrupa'da marksist ekonomilerin çökmesi
1989, Kasım, Berlin Duvarının yıkılması
1990, Sovyetlerin dağılması ve Soğuk Savaş'ın sona ermesi
1990, Ağustos, Irak'ın Kuveyt'i işgal etmesi
1990, Ekim, Almanyaların birleşmesi
1991, Aralık, Bağımsızlık Devletler Topluluğu'nun kurulması
1995, Ocak, İsveç, Finlandiya ve Avusturya'nın Avrupa Birliğine tam üye olmaları
1996, Ocak, Dayton Barış Andlaşması ile Bosna Savaşı'nın sona ermesi...
Monday, February 19, 2007
ŞEYH SAİD VE İSYANI
Aslen Elazığ’ın Palu ilçesinden olan Said, 1865’de dünyaya geldi. Doğumundan birkaç yıl sonra, babasının Hınıs’a yerleşmesi üzerine burada kur’an-ı kerim ve fıkıh ilimleri okudu. Zaten ilimle uğraşan bir aileden geliyordu. Dedesi şeyhlik yapmış, amcası ise Palu müftüsü idi. Babası nakşi şeyhi ve Said’in nurhani hocasıydı. Şeyhlikte Said’e babasından kalmıştı. Dış görünüş itibariyle etkileyici bir insandı. Nüfusunu genişletmek için Cibran aşiretlerinden bir kızı nişanına aldı. İki evliydi ve ailesi kalabalıktı. Zamanla Said, doğu vilayetlerindeki bir çok aşiret reisi ile tanıştı, ilişkiler kurdu. Şeyh Said kendi adıyla anılan ayaklanma bölgesinde etkin konumda olan herkesi tanımakla kalmaz, bölgeyi de çok iyi bilirdi. Büyük sürüleri olması Şeyh Said’e silah ve cephane gibi gerekli nakdi kaynakları temin etmesine yaramakla kalmayıp, cephelerin kurulacağı mıntıkalara da, şüphe uyandırmadan girip çıkma avantajı veriyordu. Ayaklanma öncesi bir yığın temasta bulunabilmesi ve planlar yapması işte bu avantajı sayesinde olmuştur.
Doğuda Şeyh Said, memleketteki büyük çaplı değişimi içine sindiremeyerek izleye dururken; İstanbul’da Kürt Teali Cemiyeti ve Cibranlı Halit Bey’le T.B.M.M. ‘de millet vekili olan Yusuf Ziya Bey, oluşturulmak istenen yeni çizgiye dur demenin planlarını tasarlıyorlardı. Yusuf Ziya Bey, Erzurum’a gelip Cibranlı Halit’in evinde bir hafta misafir oldu. Aralarında verilen bir kararla; Doğudaki aşiretlerin harekete geçirilmesi için gerekli yolları araştıracaklardı.
Fakat bunun için halkın desteğini alabilmek konusunda bir manevi önder gerekiyordu. Bu önder de bütün doğuda sevilen sayılan Şeyh Said Efendi’ydi. Yusuf Ziya, Cibranlı Halit’le birlikte verdikleri kararı Şeyh Said Efendi’ye anlatırlar. Şeyh Sait’in onayı ile de kendisinden aldığı bir mektupla beraber bölgedeki aşiretlerin ileri gelenleriyle görüşmeye başlar. Yapılan bu ziyaret ve görüşmeleri tümünden Ankara İstihbaratı haber almıştır. Bunu üzerine M. Kemal Paşa, 1924 ekiminde Pasin depremi sebebiyle geldiği Erzurum’dan Ankara’ya dönerken Cibranlı Halit ile Yusuf Ziya’nın tutuklanmalarının emreder.
10 Ekim 1924’de Y.Ziya Erzurum’da yakalanır. 20 Aralık 1924 gecesi Erzurum Kolordu Müfrezesi Cibranlı Halit Bey’i gözaltına almıştır. Cibranlı Halit aynı gece Erzurum’dan Bitlis cezaevine gönderilir. General Kazım Dirik’in ilk görevi Şeyh Sait Efendi’yle Hasanan aşireti önderi Halit’i yakalamaktı.
Ancak, Horasan aşireti nüfuslu bir aşiret olduğundan, Halit Bey’i yakalamak kolay olmamıştır. Önce Horasan’lı Halit üzerine bir müfreze gönderir. Haberi alan Halit Efendi aşiretine durumu anlatır. Çatışmaya meydan vermez. Hükümete karşı hiçbir kötü niyeti olmadığını bildirir.
Bunun üzerine durum General Kazım Bey’e bildirilir. O da birliğin emre uyması ancak, bir grup askerin birlikten ayrılıp, Hınıs’ın Köksü Bölgesinde 5 ay kadar önce bir yüzbaşı ile altı askerin vurulması olayında adı geçen Zirkanlı Kerem’in yakalanarak Bitlis’e getirilmesi talimatını verir.
Bu talimat üzerine askerler Kerem’in köyünü kuşatırlar. Kerem ile 50 kişilik etrafı girişilen çatışmadan sonra Hasananlı Halit’in yanına firar ederler. Hasananlı Halit o sırada Bitlis Cezaevi’nde bulunan Cibranlı Halit’i kurtarmak için Kerem’i Varto’da Cibranlı Halit’in amcası İsmail’e gönderir. Malazgirt’ten ayrılan bir bölük asker de ardı sıra Varto’ya ulaşmışlardır. Kerem daha sonra Şeyh Said’in Karlıova üzerinden Melekân Köyü’ne geçeceğini haber almıştır. Bunun üzerine 30.12.1924 günü Şeyh Said’i karşılamak üzere yola çıkar.
Bu aşamada Erzurum valiliğinin bir emriyle 22 aralık 1924’de Şeyh Said Hınıs Karakolu’na götürülmüştür. Kendisine halkı isyana hazırlamak ve Cibranlı Halit ile Yusuf Ziya’yla işbirliği suçu isnat edilir. Şeyh Said suçlamaları reddeder. Ortada bir delil olmadığından Hınıs Kaymakamı Maksun Bey, Erzurum’a telgraf çekerek Şeyh Said Efendi’nin masum, iftiraların asılsız olduğunu bildirir ve Şeyh Said Efendi’yi serbest bırakır.
İLK KARAR VE GİRİŞİMLER
Şeyh Said Hınıs’tan 27 Aralık 1924 tarihinde Kırıkhan Köyü’ne gelir. Zirkanlı Miralay Selim Bey ile bölgenin tüm ileri gelenleri Şeyh Said Efendi’yi burada ziyaret ederler. Şeyh Said burada ilk kararı açıklar. Bu karar Şeriat-ı Garray-ı Ahmediyye için harekete geçmektir. Ancak Varto ve Hınıs bölgelerindeki aşiretler hükümet safında olduklarından katılımları mümkün olmaz. Şeyh Said, oğlu Ali Rıza Efendi ve beraberindeki bölge ileri gelenleri 6 Ocak 1925 günü Kırıkhan köyünden Karineş köyüne gelip Cibranlı Halit Bey’in evinde ikinci toplantıyı yapar. Toplantıda şu kararlar alınır:
Şeyh Said, Genç, Hini, Lice, Silvan, Diyarbakır, Erzurum, Ergani bölgelerinin ileri gelenleriyle görüşmeler yapacak ve daha sonra Çapakçur’a dönerek kıyamı başlatacaktır. Daha sonra Diyarbakır’ın güvenliğini sağlayacaktır.
Şeyh Said’in oğlu Ali Rıza Efendi Melekân köyünden Şeyh Said in bir fetva suretiyle Solhan, Ömeran, Zihti Aşiretlerini gezip Muş ovasına ve oradaki ilçe halkına durumu bildirecek ve Malazgirt’te bir güç birliği yapılıp Muş-Bitlis kontrol altına alınacaktır.
Hareket günü Melekân’lı Şeyh Abdullah, Solhan, Ömeran gibi aşiretler Varto merkezini denetim altına alacaktır.
Kıyamdan sonra Gökdere’li Şeyh Şerif Efendi, Palu bölgesindeki aşiretlerle Elazığ denetimini sağlayacak ve Zaza aşiretleriyle Erzincan’a geçirilecektir.
Şeyh Said bu kararların ardından büyük bir cemaatle 15.01.1925 günü Darahini vilayet merkezine geldi. Burada halkın kendisine gösterdiği saygı ve sevgi üzerine vali ve hükümet erkanı bile Şeyh Efendi’ye saygı ziyaretinde bulunmuşlardır.
Harekete katılım şu şekilde olmuştur. Ayaklanmaya daha çok Lice-Hani ve Çapkur havalisinde yaşayan Zaza aşireti mensupları katıldı.
Şırnak, Cizre, Siirt, Midyat ve Mardin Yöresinde yerleşik aşiretlerin tarafsızlıkları sonucu etkileyen en önemli stratejik zayıflığa yol açmıştır. Bu aşiretlerin ayaklanmaya katılmamalarının önemli bir sebebi vardı. Hükümet tarafından kendilerine vaad edilen para ve mevki bazında imtiyazlar hareketi potansiyel çapı, işte bu umutlar ile baş kaldırının dışında kalmayı yeğleyen Şırnak ahalisinin tarafsızlığındandı. Tam olarak bir katılım söz konusu olsaydı Sivas’ı almak bile mümkün olabilirdi.
Hareket içinde Ankara’nın durumu şöyleydi;
Şeyh Said Ayaklanmasının geniş çaplı bir ayaklanma olduğu anlaşılınca, Fethi Bey hükümeti gerekli gördüğü önlemleri aldı. Bu önlemlerden salt askeri nitelikte olanları, ordunun seferber edilerek doğuya yığılması ve böyle bir toplama-kaydırma işlemi için zorunlu mali kaynakların bütçeye ek ödenek koyarak temin edilmesi şeklinde gösterilebilir.
Sıkıyönetim 21 Şubat 1925’de çıkarılan İdare-i Örfiye Kanunu ile sağlanmıştır. Bu kanunun çıkarılmasından bir hafta sonra, camilerde vaaz etmeleri yasaklanan on hocanın adını veren bir haber çıktı gazetelerde. Haberde “Mürteci hocalar cevami-i şerifede vaazdan men edilecektir.” şeklinde hükümet duyurusu da veriliyordu.
İnönü’nün arkasından Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt hükümetin getirdiği kanun maddesini şöyle belirtir: “Dini alet ihtihas ederek, zihinleri karıştıranlar en az iki sene kürek olmak ve en ağırı idam olmak üzere cezalandırılırlar.”
ERKEN GELEN KIVILCIM
Eylülde patlak veren ve ordu birliklerimizce bastırılan Nasturi isyanında rol oynadıysa da delil yetersizliğinden hakkında bir işlem yapılmamıştır Şeyh Said’in. Uzun süredir süren bağımsız Kürdistan kurma çalışmaların da liderlik görevini yüklenenlerden biriydi. Oğullarıyla birlikte çevredeki otoritesinin de gücüyle hazırlıkları tamamlamaya çalışıyor ve İstanbul’daki grubun dış destek sağlama çalışmalarından bir sonuç elde edilmesini bekliyordu.
Sonradan tarihimize “Şeyh Said Ayaklanması” olarak geçen isyan, 13 Şubat 1925’de patladı. Palu’daki dedesinin mezarını ziyaret için Hınıs’dan yola çıkan Şeyh o zaman Elazığ’a bağlı olan Eğil bucağının Piran Köyü’nde bir süre dinlenmek için bir eve yerleşti. Yanındaki adamlarından bazıları hakkında tutuklama emri bulunduğunu söyleyerek bu kişileri yakalamak için köye gelen bir jandarma müfrezesinin üzerine ateş açılması, isyanı başlatan ilk kıvılcım oldu. Aslında isyan erken başlamıştı. Hazırlıklar tam bitirilmemiş olduğu halde olayların birden bu şekilde gelişmesi Şeyh ve adamlarını geriye dönülmesi olanaksız bir yola çıkartmıştı ve hareketin sürdürülmesi gerekiyordu. Gerçek niyetlerine “Din elden gidiyor.”, “Türkiye saltanatsız ve hilafetsiz olamaz.” gibi sloganların ardına gizleyen asiler ellerinde yeşil bayraklar ve kur’an’lar olduğu halde isyanı genişletme harekatına girişerek Drahni’yi ele geçirdiler. 20 Şubat’ta Palu düştü. Ertesi gün, hareketi bastırmakla görevlendirilen iki süvari alayının asilerce esir edilmesinden sonra, Elazığ yolu açılmış oluyordu. Birkaç gün sonra Elazığ’da isyancıların eline geçti ve şehirde büyük bir yağma başladı.
İsyancıların bu başarıları Diyarbakır’ı kuşatmalarına kadar sürdü. Diyarbakır’a gerçekte olmayan bir Kürt Devletinin başkenti gözüyle bakıldığından asilerce büyük önem taşıyordu, ele geçirilmesi gerekiyordu. Ancak şehirdeki askeri birliklerin, halkında yardımıyla yaptıkları savunma sonucu tutunamayacaklarını anlayan isyancılar bölgeden çekildiler. Şeyh ilk yenilgisini böylece almış oluyordu. Bu tarihten sonra, askeri birlikler, asilerin ellerindeki bölgeleri kurtarmak amacıyla geniş bir temizlik harekatına giriştiler. Başarılarıyla süren bu harekat sonunda, Şeyh Said ve başlıca yardımcıları büyük bir darbe aldı. Ayaklanmanın başı Şeyh Said, 14 Nisan’ı 15 Nisan’a bağlayan gece teslim oldu. Bu olayı Diyarbakır’da daha sonra gazetecilere şöyle anlatacaktı
“-Her taraf karla kaplıydı. Ordu birliklerinin bu dönemde karşımıza çıkacağını düşünmüyorduk. Ama yetiştiler. Çoğumuz Meneşküt Kazası’nda toplanmıştık. Bir karar almak zorundaydık. Önce Van’a gitmeyi orada Nuh Bey’i bulmayı düşündük. Van’dan kolaylıkla İran veya Irak’a geçe bilirdik. Ama Van’a bu karlar arasında gitmek güçtü. Yolda ölebilirdik. Artık her taraf askerle dolmuştu. Sonunda askere teslim olmayı kararlaştırdık. En yakınımızdaki büyük komutan Osman Nuri Paşa’ydı. Ona haber gönderdik.”
O. Nuri Paşa isyancıların teslim olma dileğini öğrenince güçlü bir kuvvetle onların yanına giderek hepsini Cumhuriyet Hükümeti adına yakaladı. Şeyh Said bu yakalanma için:
“Tüfeklerimizi ve paralarımızı aldılar.” diyordu. Paşa gerçekten almış ve zapta geçirerek Diyarbakır İstiklal Mahkemesine bildirmiştir.
ŞEYH SAİD YARGILAMASINDA KARAR
Dava dosya ve evrakların incelenmesinden sonra 28 Haziran 1925’de İstiklal Mahkemesi’nin kararı şöyle olmuştur:
“Yapılan mahkemelerden ve tetkiklerden sonra tekke ve zaviyelerin birer kötülük ve fesat ocağı oldukları ve bu tekkelerde, zaviyelerde şeyhlerin kendilerine Allah süsü vererek halkı kendine taptırmak gibi dinin kabul edilemeyeceği fiiller işledikleri, mahkeme huzurundaki ifadelerinden anlaşılmasından dolayı, Şark İstiklal Mahkemesi yargı bölgesi içindeki bütün tekkelerle zaviyelerin kapatılmasına, kaldırılmasına karar vermiştir.”
Şeyh Said’in meydana getirdiği isyan ve yapılan yağmalar sonucu Şeyh Said’in ve yardımcılarının idamına ve yardım edenlerin tutuklanması kararı alındı.
KAYNAKÇA
Aras, İlhami, Adım Şeyh Said, İlke Yayınları, İst. 1994
Fırat, M.Şerif Doğu İlleri ve Varto Tarihi, 1945
R. Olson, Şeyh Said İsyanı,
Tuncay, Mete, Tek Parti Yönetimi,
Cumhuriyet, 27 Şubat 1341
Cemal, Behcet, Şeyh Said İsyanı, Sel Yayınları, İst. 1955
Türk Yayın Tarihimiz, Milliyet Gazetesi Yayınları, İst. 1994
Doğuda Şeyh Said, memleketteki büyük çaplı değişimi içine sindiremeyerek izleye dururken; İstanbul’da Kürt Teali Cemiyeti ve Cibranlı Halit Bey’le T.B.M.M. ‘de millet vekili olan Yusuf Ziya Bey, oluşturulmak istenen yeni çizgiye dur demenin planlarını tasarlıyorlardı. Yusuf Ziya Bey, Erzurum’a gelip Cibranlı Halit’in evinde bir hafta misafir oldu. Aralarında verilen bir kararla; Doğudaki aşiretlerin harekete geçirilmesi için gerekli yolları araştıracaklardı.
Fakat bunun için halkın desteğini alabilmek konusunda bir manevi önder gerekiyordu. Bu önder de bütün doğuda sevilen sayılan Şeyh Said Efendi’ydi. Yusuf Ziya, Cibranlı Halit’le birlikte verdikleri kararı Şeyh Said Efendi’ye anlatırlar. Şeyh Sait’in onayı ile de kendisinden aldığı bir mektupla beraber bölgedeki aşiretlerin ileri gelenleriyle görüşmeye başlar. Yapılan bu ziyaret ve görüşmeleri tümünden Ankara İstihbaratı haber almıştır. Bunu üzerine M. Kemal Paşa, 1924 ekiminde Pasin depremi sebebiyle geldiği Erzurum’dan Ankara’ya dönerken Cibranlı Halit ile Yusuf Ziya’nın tutuklanmalarının emreder.
10 Ekim 1924’de Y.Ziya Erzurum’da yakalanır. 20 Aralık 1924 gecesi Erzurum Kolordu Müfrezesi Cibranlı Halit Bey’i gözaltına almıştır. Cibranlı Halit aynı gece Erzurum’dan Bitlis cezaevine gönderilir. General Kazım Dirik’in ilk görevi Şeyh Sait Efendi’yle Hasanan aşireti önderi Halit’i yakalamaktı.
Ancak, Horasan aşireti nüfuslu bir aşiret olduğundan, Halit Bey’i yakalamak kolay olmamıştır. Önce Horasan’lı Halit üzerine bir müfreze gönderir. Haberi alan Halit Efendi aşiretine durumu anlatır. Çatışmaya meydan vermez. Hükümete karşı hiçbir kötü niyeti olmadığını bildirir.
Bunun üzerine durum General Kazım Bey’e bildirilir. O da birliğin emre uyması ancak, bir grup askerin birlikten ayrılıp, Hınıs’ın Köksü Bölgesinde 5 ay kadar önce bir yüzbaşı ile altı askerin vurulması olayında adı geçen Zirkanlı Kerem’in yakalanarak Bitlis’e getirilmesi talimatını verir.
Bu talimat üzerine askerler Kerem’in köyünü kuşatırlar. Kerem ile 50 kişilik etrafı girişilen çatışmadan sonra Hasananlı Halit’in yanına firar ederler. Hasananlı Halit o sırada Bitlis Cezaevi’nde bulunan Cibranlı Halit’i kurtarmak için Kerem’i Varto’da Cibranlı Halit’in amcası İsmail’e gönderir. Malazgirt’ten ayrılan bir bölük asker de ardı sıra Varto’ya ulaşmışlardır. Kerem daha sonra Şeyh Said’in Karlıova üzerinden Melekân Köyü’ne geçeceğini haber almıştır. Bunun üzerine 30.12.1924 günü Şeyh Said’i karşılamak üzere yola çıkar.
Bu aşamada Erzurum valiliğinin bir emriyle 22 aralık 1924’de Şeyh Said Hınıs Karakolu’na götürülmüştür. Kendisine halkı isyana hazırlamak ve Cibranlı Halit ile Yusuf Ziya’yla işbirliği suçu isnat edilir. Şeyh Said suçlamaları reddeder. Ortada bir delil olmadığından Hınıs Kaymakamı Maksun Bey, Erzurum’a telgraf çekerek Şeyh Said Efendi’nin masum, iftiraların asılsız olduğunu bildirir ve Şeyh Said Efendi’yi serbest bırakır.
İLK KARAR VE GİRİŞİMLER
Şeyh Said Hınıs’tan 27 Aralık 1924 tarihinde Kırıkhan Köyü’ne gelir. Zirkanlı Miralay Selim Bey ile bölgenin tüm ileri gelenleri Şeyh Said Efendi’yi burada ziyaret ederler. Şeyh Said burada ilk kararı açıklar. Bu karar Şeriat-ı Garray-ı Ahmediyye için harekete geçmektir. Ancak Varto ve Hınıs bölgelerindeki aşiretler hükümet safında olduklarından katılımları mümkün olmaz. Şeyh Said, oğlu Ali Rıza Efendi ve beraberindeki bölge ileri gelenleri 6 Ocak 1925 günü Kırıkhan köyünden Karineş köyüne gelip Cibranlı Halit Bey’in evinde ikinci toplantıyı yapar. Toplantıda şu kararlar alınır:
Şeyh Said, Genç, Hini, Lice, Silvan, Diyarbakır, Erzurum, Ergani bölgelerinin ileri gelenleriyle görüşmeler yapacak ve daha sonra Çapakçur’a dönerek kıyamı başlatacaktır. Daha sonra Diyarbakır’ın güvenliğini sağlayacaktır.
Şeyh Said’in oğlu Ali Rıza Efendi Melekân köyünden Şeyh Said in bir fetva suretiyle Solhan, Ömeran, Zihti Aşiretlerini gezip Muş ovasına ve oradaki ilçe halkına durumu bildirecek ve Malazgirt’te bir güç birliği yapılıp Muş-Bitlis kontrol altına alınacaktır.
Hareket günü Melekân’lı Şeyh Abdullah, Solhan, Ömeran gibi aşiretler Varto merkezini denetim altına alacaktır.
Kıyamdan sonra Gökdere’li Şeyh Şerif Efendi, Palu bölgesindeki aşiretlerle Elazığ denetimini sağlayacak ve Zaza aşiretleriyle Erzincan’a geçirilecektir.
Şeyh Said bu kararların ardından büyük bir cemaatle 15.01.1925 günü Darahini vilayet merkezine geldi. Burada halkın kendisine gösterdiği saygı ve sevgi üzerine vali ve hükümet erkanı bile Şeyh Efendi’ye saygı ziyaretinde bulunmuşlardır.
Harekete katılım şu şekilde olmuştur. Ayaklanmaya daha çok Lice-Hani ve Çapkur havalisinde yaşayan Zaza aşireti mensupları katıldı.
Şırnak, Cizre, Siirt, Midyat ve Mardin Yöresinde yerleşik aşiretlerin tarafsızlıkları sonucu etkileyen en önemli stratejik zayıflığa yol açmıştır. Bu aşiretlerin ayaklanmaya katılmamalarının önemli bir sebebi vardı. Hükümet tarafından kendilerine vaad edilen para ve mevki bazında imtiyazlar hareketi potansiyel çapı, işte bu umutlar ile baş kaldırının dışında kalmayı yeğleyen Şırnak ahalisinin tarafsızlığındandı. Tam olarak bir katılım söz konusu olsaydı Sivas’ı almak bile mümkün olabilirdi.
Hareket içinde Ankara’nın durumu şöyleydi;
Şeyh Said Ayaklanmasının geniş çaplı bir ayaklanma olduğu anlaşılınca, Fethi Bey hükümeti gerekli gördüğü önlemleri aldı. Bu önlemlerden salt askeri nitelikte olanları, ordunun seferber edilerek doğuya yığılması ve böyle bir toplama-kaydırma işlemi için zorunlu mali kaynakların bütçeye ek ödenek koyarak temin edilmesi şeklinde gösterilebilir.
Sıkıyönetim 21 Şubat 1925’de çıkarılan İdare-i Örfiye Kanunu ile sağlanmıştır. Bu kanunun çıkarılmasından bir hafta sonra, camilerde vaaz etmeleri yasaklanan on hocanın adını veren bir haber çıktı gazetelerde. Haberde “Mürteci hocalar cevami-i şerifede vaazdan men edilecektir.” şeklinde hükümet duyurusu da veriliyordu.
İnönü’nün arkasından Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt hükümetin getirdiği kanun maddesini şöyle belirtir: “Dini alet ihtihas ederek, zihinleri karıştıranlar en az iki sene kürek olmak ve en ağırı idam olmak üzere cezalandırılırlar.”
ERKEN GELEN KIVILCIM
Eylülde patlak veren ve ordu birliklerimizce bastırılan Nasturi isyanında rol oynadıysa da delil yetersizliğinden hakkında bir işlem yapılmamıştır Şeyh Said’in. Uzun süredir süren bağımsız Kürdistan kurma çalışmaların da liderlik görevini yüklenenlerden biriydi. Oğullarıyla birlikte çevredeki otoritesinin de gücüyle hazırlıkları tamamlamaya çalışıyor ve İstanbul’daki grubun dış destek sağlama çalışmalarından bir sonuç elde edilmesini bekliyordu.
Sonradan tarihimize “Şeyh Said Ayaklanması” olarak geçen isyan, 13 Şubat 1925’de patladı. Palu’daki dedesinin mezarını ziyaret için Hınıs’dan yola çıkan Şeyh o zaman Elazığ’a bağlı olan Eğil bucağının Piran Köyü’nde bir süre dinlenmek için bir eve yerleşti. Yanındaki adamlarından bazıları hakkında tutuklama emri bulunduğunu söyleyerek bu kişileri yakalamak için köye gelen bir jandarma müfrezesinin üzerine ateş açılması, isyanı başlatan ilk kıvılcım oldu. Aslında isyan erken başlamıştı. Hazırlıklar tam bitirilmemiş olduğu halde olayların birden bu şekilde gelişmesi Şeyh ve adamlarını geriye dönülmesi olanaksız bir yola çıkartmıştı ve hareketin sürdürülmesi gerekiyordu. Gerçek niyetlerine “Din elden gidiyor.”, “Türkiye saltanatsız ve hilafetsiz olamaz.” gibi sloganların ardına gizleyen asiler ellerinde yeşil bayraklar ve kur’an’lar olduğu halde isyanı genişletme harekatına girişerek Drahni’yi ele geçirdiler. 20 Şubat’ta Palu düştü. Ertesi gün, hareketi bastırmakla görevlendirilen iki süvari alayının asilerce esir edilmesinden sonra, Elazığ yolu açılmış oluyordu. Birkaç gün sonra Elazığ’da isyancıların eline geçti ve şehirde büyük bir yağma başladı.
İsyancıların bu başarıları Diyarbakır’ı kuşatmalarına kadar sürdü. Diyarbakır’a gerçekte olmayan bir Kürt Devletinin başkenti gözüyle bakıldığından asilerce büyük önem taşıyordu, ele geçirilmesi gerekiyordu. Ancak şehirdeki askeri birliklerin, halkında yardımıyla yaptıkları savunma sonucu tutunamayacaklarını anlayan isyancılar bölgeden çekildiler. Şeyh ilk yenilgisini böylece almış oluyordu. Bu tarihten sonra, askeri birlikler, asilerin ellerindeki bölgeleri kurtarmak amacıyla geniş bir temizlik harekatına giriştiler. Başarılarıyla süren bu harekat sonunda, Şeyh Said ve başlıca yardımcıları büyük bir darbe aldı. Ayaklanmanın başı Şeyh Said, 14 Nisan’ı 15 Nisan’a bağlayan gece teslim oldu. Bu olayı Diyarbakır’da daha sonra gazetecilere şöyle anlatacaktı
“-Her taraf karla kaplıydı. Ordu birliklerinin bu dönemde karşımıza çıkacağını düşünmüyorduk. Ama yetiştiler. Çoğumuz Meneşküt Kazası’nda toplanmıştık. Bir karar almak zorundaydık. Önce Van’a gitmeyi orada Nuh Bey’i bulmayı düşündük. Van’dan kolaylıkla İran veya Irak’a geçe bilirdik. Ama Van’a bu karlar arasında gitmek güçtü. Yolda ölebilirdik. Artık her taraf askerle dolmuştu. Sonunda askere teslim olmayı kararlaştırdık. En yakınımızdaki büyük komutan Osman Nuri Paşa’ydı. Ona haber gönderdik.”
O. Nuri Paşa isyancıların teslim olma dileğini öğrenince güçlü bir kuvvetle onların yanına giderek hepsini Cumhuriyet Hükümeti adına yakaladı. Şeyh Said bu yakalanma için:
“Tüfeklerimizi ve paralarımızı aldılar.” diyordu. Paşa gerçekten almış ve zapta geçirerek Diyarbakır İstiklal Mahkemesine bildirmiştir.
ŞEYH SAİD YARGILAMASINDA KARAR
Dava dosya ve evrakların incelenmesinden sonra 28 Haziran 1925’de İstiklal Mahkemesi’nin kararı şöyle olmuştur:
“Yapılan mahkemelerden ve tetkiklerden sonra tekke ve zaviyelerin birer kötülük ve fesat ocağı oldukları ve bu tekkelerde, zaviyelerde şeyhlerin kendilerine Allah süsü vererek halkı kendine taptırmak gibi dinin kabul edilemeyeceği fiiller işledikleri, mahkeme huzurundaki ifadelerinden anlaşılmasından dolayı, Şark İstiklal Mahkemesi yargı bölgesi içindeki bütün tekkelerle zaviyelerin kapatılmasına, kaldırılmasına karar vermiştir.”
Şeyh Said’in meydana getirdiği isyan ve yapılan yağmalar sonucu Şeyh Said’in ve yardımcılarının idamına ve yardım edenlerin tutuklanması kararı alındı.
KAYNAKÇA
Aras, İlhami, Adım Şeyh Said, İlke Yayınları, İst. 1994
Fırat, M.Şerif Doğu İlleri ve Varto Tarihi, 1945
R. Olson, Şeyh Said İsyanı,
Tuncay, Mete, Tek Parti Yönetimi,
Cumhuriyet, 27 Şubat 1341
Cemal, Behcet, Şeyh Said İsyanı, Sel Yayınları, İst. 1955
Türk Yayın Tarihimiz, Milliyet Gazetesi Yayınları, İst. 1994
Gokturk Yazitlari
Göktürk yazıtları üç taştan oluşur: Tonyukuk anıtı 716, Köl Tigin (Kültigin) anıtı 732, Bilge Kağan anıtı 735 yılında dikilmiştir. Köl Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukçu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir. Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yüzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.
Kültigin Anıtı:
3,35 metre yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve dört cephelidir. Doğu-batı cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir. Kuzey-güney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir. Üst kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir. Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir. Yazıtın doğu yüzünde 40; güney ve kuzey yüzlerinde 13'er satır Göktürk harfli Türkçe metin vardır. Batı yüzünde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Köl Tigin'in ölümü dolayısıyla gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir. Batı yüzde Çince yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Göktürk harfli iki satır bulunmaktadır. Yazıtın kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe metinler mevcuttur. Kültigin yazıtında Göktürk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından nakledilerek birlik, bütünlük mesajı verilir. Yazıtın doğu, kuzey ve güney yüzlerinin yazıcısı, Yollug Tigin, batı yüzünün yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan Tsong'ın yeğeni Çang Sengün'dür. Köl Tigin yazıtının doğu yüzünde, bütün Türk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ keçisi damgasına; doğuya ve batıya bakan "tepelik" kısımlarında ise, kurttan süt emen çocuk tasvirlerine yer verilmiştir. Yazıt, geçen yaklaşık 1300 yıllık süreç içinde önemli ölçüde tahrip olmuştur. Zira yazıtın doğu ile kuzey yüzlerini birleştiren kısım yıldırım düşmesi sonucunda parçalanmıştır. Orijinalinde kaplumbağa kaide üzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de parçalanması üzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok üzerine oturtulmuştur.
Bilge kağan Anıtı:
Kültigin Anıtının bir kilometre uzağındadır. 734 yılında ölen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir. Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmektedir. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır. Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, (Köl Tigin yazıtında olduğu gibi), Çince bir metne yer verilmiştir. Batı yüzün tepelik kısmının ortalarına da Göktürk harfli Türkçe manzum metin yazılmıştır. Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe küçük metinler bulunmaktadır. Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren Bilge Kağan'dır. Yazıta Köl Tigin'in ölümünden sonraki olaylar da ilave edilmiştir.
Tonyukuk Anıtı:Tonyukuk anıtı dört cepheli iki dikilitaş halindedir. Yazılar, diğer taşlara göre daha silik durumdadır. Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilicisi yani başveziri idi. Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır. Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yüksekliğindedir. Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır.
AŞAĞIDAKİ METİNLERDEKİ KELİMELER GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİNE ÇEVRİLMİŞTİR, ANCAK CÜMLE YAPISI BÜYÜK ÖLÇÜDE KORUNMUŞTUR, BU NEDENLE CÜMLELER GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİNE GÖRE TUHAFIMIZA GİDEBİLİR.
METİNDE "......" İLE GÖSTERİLEN KISIMLAR TAHRİP OLMUŞ VE OKUNAMAYAN KISIMLARDIR.
BİLGE KAĞAN YAZITI
Doğu Yüzü:
Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı ... Sir, Dokuz Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri, milleti ... Türk tanrısı ... üzerinde kagan oturdum. Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ... dim. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutu vermiş, düzene soku vermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye dik çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Gök Türk'ü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku bilgili imiş tabiî, Cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefât etmiş. Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak, oğlu babası gibi kılınmamış olacak. Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî. Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirttiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybedivermiş. Çin milletine beylik erkek evlâdını kul kıldı, hanımlık kız evlâdını cariye kıldı. Türk beyler Türk adını bıraktı. Çinli beyler Çin adını tutarak, Çin kağanına itaat etmiş. Elli yıl işi gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edi vermiş. Batıda Demir Kapıya ordu sevk edi vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş. Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi, gücü veriyorum der imiş. Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş. Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden, yine tâbi olmuş. Bunca işi, gücü vermediğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş. Yukarıda Türk Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiştir. Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam İltiriş kağanı, annem İlbilge Hatun'u göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır. Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. Tanrı kuvvet verdiği için, babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş. Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş. Yabguyu, şadı orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca .... kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lûtfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kağan için ilkin Baz kağanı balbal olarak dikmiş. Babam kağan uçtuğunda kendim sekiz yaşında kaldım. O töre üzerine amcam kağan oturdu. Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim prens ... Tanrı buyurduğu için ondört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir'e, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettik. Kögmen'i aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik. Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş kağanı Türk'üm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği, ihanet ettiği için kağanı öldü, buyruku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars bey idi. Kağan adını burda biz verdik. Kız kardeşim prensesi verdik. Kendisi ihanet etti, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmen'in yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık ... ilini geri verdik. Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda Kengü Tarbana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. Türk, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan kağanına, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya giden, gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti. Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim. Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı, annem hatunu yükselten Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o Tanrı kağan oturttu tabiî. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum. Küçük kardeşim Kül Tigin, iki şad, küçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyuyamadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım. Ben kendim kağan oturduğumdan her yere gitmiş olan millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; doğuda Kıtay, Tatabı kavmine doğru; güneyde Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim ... savaştım. Ondan sonra Tanrı buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. Onyedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini orda aldım. Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. Çinli Ong vali, elli bin asker geldi. Iduk Başta savaştım. O orduyu orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmıl Iduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki yaşımda Çin'e doğru ordu sevk ettim. Çaça general, seksen bin asker ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek Çike doğru ordu sevk ettim. Örpende savaştım. Askerini mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi yaşımda Kırgız'a doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastım. Kağanı ile Songa ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda Türgiş'e doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kavmini uykuda bastım. Türgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi. Bolçu'da savaştık. Kağanını, yabgusunu, şadını orda öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ... çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuzbir yaşımda Karluk milleti sıkıntısız, hür ve serbest iken, düşman oldu. Tamag Iduk Başta savaştım. Karluk milletini öldürdüm, orda aldım ... Basmıl kara ... Karluk milleti toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir yılda dört defa savaştım: En önce Togu Balık!ta savaştım. Togla nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... İkinci olarak Andırgu'da savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Çuş başında savaştım. Türk milleti ayak titretti, perişan olacaktı. İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm. Çok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tonga Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti Kadız'da savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ...yıprat ... Otuziki yaşımda Amgı kalesinde kışladıkta kıtlık oldu. İlk baharında Oğuz'a doğru ordu sevk ettim. İlk ordu dışarı çıkmıştı, ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya, kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ... Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım, dağıttım. Tanrı bahşettiği için, ben kazandığım için Türk milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam Türk milleti ölecekti, yok olacaktı. Türk beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin! Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim. Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... Tanrı buyurduğu için otuzüç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç beslemiş olan, kahraman kağanına ihanet etti. Üstte Tanrı, mukaddes yer, su, amcam kağanın devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip Çin'e doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye düşünüp ... millet .... suçla ... güneyde Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ... toplanıp ... orda savaştım. Askerini mızrakladım. Teslim olan teslim oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selengadan aşağıya yürüyerek Kargan vâdisinde evini, barkını orda bozdum ... ormana çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti ...... Türk milleti aç idi. O at sürüsünü alıp besledim. Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle .., oğlunu, karısını orda aldım. İki valili millet ..... Tatabı milleti Çin kağanına itaat etti. Elçisi, iyi sözü, niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadırkan ormanına kon ... yerine doğru, suyuna doşru kondu. Güneyde Karluk milletine doşru ordu sevk et diyip Tudun Yamtarı gönderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi bir kaleye ... kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip ordu sevk ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk kütlesi kağanım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı ...
Güneydoğu Yüzü:
.... Gök Öngü çiğneyerek ordu yürüyüp, gece ve gündüz yedi zamanda susuzu geçtim. Çorağa ulaşıp yağmacı askeri ... Keçine kadar ...
Güney Yüzü:
... Çin süvarisini, on yedi bin askeri ilk gün öldürdüm. Piyadesini ikinci gün hep öldürdüm. Bi ... aşıp vard ... defa ordu sevk ettim. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtay'a doğru ordu sevk ettim ... Otuz dokuz yaşımda ilk baharda Tatabı'ya doğru ordu sevk ettim.... ben ... öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini ... millet... karısını yok kıldım....... savaştım. ... verdim. Kahraman erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda Tatabı milleti Kıtaydan ayrıldı. ... lker dağına ... Ku general kumandasında kırk bin asker geldi. Töngkes dağında hücum edip vurdum. Otuz bin askeri öldürdüm. On bin ... ise ... öktüm. Tatabı .... öldürdü. Büyük oğlum hastalanıp yok olunca Ku'yu, generali balbal olarak diki verdim. Ben on dokuz yıl şad olarak oturdum, on dokuz yıl kağan olarak oturdum, il tuttum. Otuz bir ... Türk'üm için, milletim için iyisini öylece kazanı verdim. Bu kadar kazanıp babam kağan köpek yılı, onuncu ay, yirmi altıda uçup gitti. Domuz yılı, beşinci ay, yirmi yedide yas töreni yaptırdım. Bukağ vali ... babası Lisün Tay generalin başkanlığında beş yüz yiğit geldi. Kokuluk .... altın, gümüş fazla fazla getirdi. Yas töreni kokusunu getirip diki verdi. Sandal ağacı getirip öz ... Bunca millet saçını, kulağını ... kesti. İyi binek atını, kara samurunu, mavi sincabını sayısız getirip hep bıraktı. Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağan'ı oturduğunda şimdiki Türk beyleri, sonra Tarduş beyleri; Kül Çor başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; önde Tölis beyleri; Apa Tarkan başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; bu ... Taman Tarkan, Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk ... iç buyruk; Sebig Kül İrkin başta olarak, arkasından buyruk; bunca şimdiki beyler, babam kağana fevkalâde fevkalâde çok iltica etti ... Türk beylerini, milletini fevkalâde çok yüceltti, övdü ... babam kağan ... ağır taşı, kalın ağacı Türk beyleri, milleti ... Kendime bunca ...
Kuzey Yüzü:
Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz Tatar, ... Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından iyisi hiç yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım. Altını, gümüşü, ipeği, ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş. İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş. Bir insan yanılsa kabilesine, milletine, akrabasına kadar barındırmaz imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına, Tögültün ovasına konayım dersen, Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: Uzak ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuş. Bilgi bilmez kişi o sözü alıp, yakına varıp, çok insan öldün! O yere doğru gidersen Türk milleti, öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın yoktur. Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın. Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalanınla, her yere zayıflayarak ölerek yürüyordun. Tanrı buyurduğu için, kendim devletli olduğum için kağan oturdum. Kağan oturup aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri, milleti, bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum. Yanılıp öleceğini yine burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum. Ona bakarak bilin. Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Babam kağan, amcam kağan oturduğunda dört taraftaki milleti nasıl düzene sokmuş ... Tanrı buyurduğu için kendim oturduğumda dört taraftaki milleti düzene soktum ve tertipledim ... kıldım. ... Türgiş kağanına kızımı ... fevkalâde büyük törenle alı verdim. Türgiş kağanının kızını fevkalâde büyük törenle oğluma alıverdim ... fevkalâde büyük törenle alı verdim ... yaptırdım ... başlıya baş eğdirdim, dizliye diz çöktürdüm. Üstte Tanrı, altta yer bahşettiği için gözle görülmeyen, kulakla işitilmeyen milletimi doğuda gün doğusuna, güneyde ... batıda ... Sarı altınını, beyaz gümüşünü, kenarlı ipeğini, ipekli kumaşını, binek atını, aygırını, kara samurunu, mavi sincabını Türk'üme, milletime kazanı verdim, tanzim edi verdim ... kedersiz kıldım. Üstte Tanrı kudretli ... Türk beylerini, milletini ... besleyin, zahmet çektirmeyin, incitmeyin! ... benim Türk beylerim, Türk milletim,... kazanıp ... bu ... bu kağanından, bu beylerinden ... suyundan ayrılmazsan, Türk milleti, kendin iyilik göreceksin, evine gireceksin, dertsiz olacaksın. ... Ondan sonra Çin kağanından resimciyi hep getirttim. Benim sözümü kırmadı, maiyetindeki resimciyi gönderdi. Ona bambaşka türbe yaptırdım. İçine dışına bambaşka resim vurdurdum. Taş yontturdum. Gönüldeki sözümü vurdurdum ... On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin! Ebedî taş yontturdum ... yontturdum, yazdırdım. ... O taş türbesini ...
Batı Yüzü:
... üstte ... Bilge Kağan uçtu. Yaz olsa, üstte gök davulu gürler gibi, öylece ve dağda yabani geyik gürlese, öylece mateme gark oluyorum. Babam kağanın taşını kendim kağan ......
Güneybatı Yüzü:
Bilge Kağan kitâbesini Yollug Tigin, yazdım. Bunca türbeyi, resimi, sanatı ... kağanın yeğeni Yollug Tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım, resimledim
Kültigin Anıtı:
3,35 metre yükseklikte, kireçtaşından yapılmış ve dört cephelidir. Doğu-batı cephelerinin genişliği aşağıda 132, yukarıda 122 santimetredir. Kuzey-güney cepheleri de aşağıda 46, yukarıda 44 santimetredir. Üst kısım kemer şeklinde ve yukarıda beş kenarlı olarak bitmektedir. Anıttaki satırların uzunluğu 235 santimetredir. Yazıtın doğu yüzünde 40; güney ve kuzey yüzlerinde 13'er satır Göktürk harfli Türkçe metin vardır. Batı yüzünde ise, devrin Tang İmparatoru'nun Köl Tigin'in ölümü dolayısıyla gönderdiği Çince mesajına yer verilmiştir. Batı yüzde Çince yazılar dışında yazıta sonradan eklenmiş Göktürk harfli iki satır bulunmaktadır. Yazıtın kuzeydoğu, güneydoğu, güneybatı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe metinler mevcuttur. Kültigin yazıtında Göktürk tarihine ait olaylar, Bilge Kağan'ın ağzından nakledilerek birlik, bütünlük mesajı verilir. Yazıtın doğu, kuzey ve güney yüzlerinin yazıcısı, Yollug Tigin, batı yüzünün yazıcısı ise, Tang İmparatoru Hiuan Tsong'ın yeğeni Çang Sengün'dür. Köl Tigin yazıtının doğu yüzünde, bütün Türk boylarının ortak damgası olduğu sanılan dağ keçisi damgasına; doğuya ve batıya bakan "tepelik" kısımlarında ise, kurttan süt emen çocuk tasvirlerine yer verilmiştir. Yazıt, geçen yaklaşık 1300 yıllık süreç içinde önemli ölçüde tahrip olmuştur. Zira yazıtın doğu ile kuzey yüzlerini birleştiren kısım yıldırım düşmesi sonucunda parçalanmıştır. Orijinalinde kaplumbağa kaide üzerinde bulunan yazıt, bu kaidenin de parçalanması üzerine 1911 yılında, sunak taşından kesilen granit bir blok üzerine oturtulmuştur.
Bilge kağan Anıtı:
Kültigin Anıtının bir kilometre uzağındadır. 734 yılında ölen Bilge Kağan adına oğlu Tenri Kağan tarafından yaptırılan bu anıt 735 yılında dikilmiştir. Yazıtta Bilge Kağan'ın ağzından devletin nasıl büyüdüğü anlatılmakta ve Kültigin'in ölümünden sonraki olaylar ilave edilmektedir. Ayrıca kağanın konuşmasından başka yeğeni Yuluğ Tigin'in kayıtları da yer almaktadır. Yaklaşık 3,75 metre yüksekliğinde olan yazıt, dört cephelidir. Yazıtın doğu yüzünde 41, kuzey ve güney yüzlerinde 15'er satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır. Batı yüzünde ise, (Köl Tigin yazıtında olduğu gibi), Çince bir metne yer verilmiştir. Batı yüzün tepelik kısmının ortalarına da Göktürk harfli Türkçe manzum metin yazılmıştır. Yazıtın güneydoğu, güneybatı ve batı yüzlerinde de (pahlarda) Göktürk harfli Türkçe küçük metinler bulunmaktadır. Yazıtta olayları nakleden, öğütler veren Bilge Kağan'dır. Yazıta Köl Tigin'in ölümünden sonraki olaylar da ilave edilmiştir.
Tonyukuk Anıtı:Tonyukuk anıtı dört cepheli iki dikilitaş halindedir. Yazılar, diğer taşlara göre daha silik durumdadır. Tonyukuk, Bilge Kağan'ın babası İlteriş Kağan'ın amcası Kapgan Kağan'ın ve Bilge Kağan'ın baş bilicisi yani başveziri idi. Bu anıtı ihtiyarlık devrinde kendisi diktirmiştir ve yazılar da kendisine aittir. Taşlarda Göktürklerin Çin esaretinden nasıl kurtulduğu, kurtuluş savaşının nasıl yapıldığı ve Tonyukuk'un neler yaptığı anlatılır. Birinci yazıt, 243 cm; ikinci yazıt ise, 217 cm yüksekliğindedir. Birinci yazıtta 35, ikinci yazıtta 27 satır Göktürk harfli Türkçe metin bulunmaktadır.
AŞAĞIDAKİ METİNLERDEKİ KELİMELER GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİNE ÇEVRİLMİŞTİR, ANCAK CÜMLE YAPISI BÜYÜK ÖLÇÜDE KORUNMUŞTUR, BU NEDENLE CÜMLELER GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİNE GÖRE TUHAFIMIZA GİDEBİLİR.
METİNDE "......" İLE GÖSTERİLEN KISIMLAR TAHRİP OLMUŞ VE OKUNAMAYAN KISIMLARDIR.
BİLGE KAĞAN YAZITI
Doğu Yüzü:
Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağanı ... Sir, Dokuz Oğuz, İki Ediz çadırlı beyleri, milleti ... Türk tanrısı ... üzerinde kagan oturdum. Oturduğumda ölecek gibi düşünen Türk beyleri, milleti memnun olup sevinip, yere dikilmiş gözü yukarı baktı. Bu zamanda kendim oturup bunca ağır töreyi dört taraftaki ... dim. Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insan oğlu kılınmış. İnsan oğlunun üzerine ecdadım Bumın Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutu vermiş, düzene soku vermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye dik çöktürmüş. Doğuda Kadırkan ormanına kadar, batıda Demir Kapıya kadar kondurmuş. İkisi arasında pek teşkilâtsız Gök Türk'ü düzene sokarak öylece oturuyormuş. Bilgili kağan imiş, cesur kağan imiş. Buyruku bilgili imiş tabiî, Cesur imiş tabiî. Beyleri de milleti de doğru imiş. Onun için ili öylece tutmuş tabiî. İli tutup töreyi düzenlemiş. Kendisi öylece vefât etmiş. Yasçı, ağlayıcı, doğuda gün doğusundan Bökli Çöllü halk, Çin, Tibet, Avar, Bizans, Kırgız, Üç Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı, bunca millet gelip ağlamış, yas tutmuş. Öyle ünlü kağan imiş. Ondan sonra küçük kardeşi kağan olmuş tabiî, oğulları kağan olmuş tabiî. Ondan sonra küçük kardeşi büyük kardeşi gibi kılınmamış olacak, oğlu babası gibi kılınmamış olacak. Bilgisiz kağan oturmuştur, kötü kağan oturmuştur. Buyruku da bilgisizmiş tabiî, kötü imiş tabiî. Beyleri, milleti ahenksiz olduğu için, aldatıcı olduğu için, Çin milleti hilekâr ve sahtekâr olduğu için, küçük kardeş ve büyük kardeşi birbirine düşürdüğü için, bey ve milleti karşılıklı çekiştirttiği için, Türk milleti il yaptığı ilini elden çıkarmış, kağan yaptığı kağanını kaybedivermiş. Çin milletine beylik erkek evlâdını kul kıldı, hanımlık kız evlâdını cariye kıldı. Türk beyler Türk adını bıraktı. Çinli beyler Çin adını tutarak, Çin kağanına itaat etmiş. Elli yıl işi gücü vermiş. Doğuda gün doğusunda Bökli kağana kadar ordu sevk edi vermiş. Batıda Demir Kapıya ordu sevk edi vermiş. Çin kağanına ilini, töresini alı vermiş. Türk halk kitlesi şöyle demiş: İlli millet idim, ilim şimdi hani, kime ili kazanıyorum der imiş. Kağanlı millet idim, kağanım hani, ne kağana işi, gücü veriyorum der imiş. Öyle diyip Çin kağanına düşman olmuş. Düşman olup, kendisini tanzim ve tertip edemediğinden, yine tâbi olmuş. Bunca işi, gücü vermediğini düşünmeden, Türk milletini öldüreyim, kökünü kurutayım der imiş. Yok olmaya gidiyormuş. Yukarıda Türk Tanrısı, mukaddes yeri, suyu öyle tanzim etmiştir. Türk milleti yok olmasın diye, millet olsun diye, babam İltiriş kağanı, annem İlbilge Hatun'u göğün tepesinden tutup yukarı kaldırmıştır. Babam kağan on yedi erle dışarı çıkmış. Dışarı yürüyor diye ses işitip şehirdeki dağa çıkmış, dağdaki inmiş. Toplanıp yetmiş er olmuş. Tanrı kuvvet verdiği için, babam kağanın askeri kurt gibi imiş, düşmanı koyun gibi imiş. Doğuya batıya asker sevk edip toplamış, yığmış. Hepsi yedi yüz er olmuş. Yedi yüz er olup ilsizleşmiş, kağansızlaşmış milleti, cariye olmuş, kul olmuş milleti, Türk töresini bırakmış milleti, ecdadımın töresince yaratmış, yetiştirmiş. Tölis, Tarduş milletini orda tanzim etmiş. Yabguyu, şadı orda vermiş. Güneyde Çin milleti düşman imiş. Kuzeyde Baz Kağan, Dokuz Oğuz kavmi düşman imiş. Kırgız, Kurıkan, Otuz Tatar, Kıtay, Tatabı hep düşman imiş. Babam kağan bunca .... kırk yedi defa ordu sevk etmiş, yirmi savaş yapmış. Tanrı lûtfettiği için illiyi ilsizletmiş, kağanlıyı kağansızlatmış, dizliye diz çöktürmüş, başlıya baş eğdirmiş. Babam kağan öylece ili, töreyi kazanıp, uçup gitmiş. Babam kağan için ilkin Baz kağanı balbal olarak dikmiş. Babam kağan uçtuğunda kendim sekiz yaşında kaldım. O töre üzerine amcam kağan oturdu. Oturarak Türk milletini tekrar tanzim etti, tekrar besledi. Fakiri zengin kıldı, azı çok kıldı. Amcam kağan oturduğunda kendim prens ... Tanrı buyurduğu için ondört yaşımda Tarduş milleti üzerine şad oturdum. Amcam kağan ile doğuda Yeşil Nehir'e, Şantung ovasına kadar ordu sevk ettik. Batıda Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettik. Kögmen'i aşarak Kırgız ülkesine kadar ordu sevk ettik. Yekun olarak yirmi beş defa ordu sevk ettik, on üç defa savaştık. İlliyi ilsizleştirdik, kağanlıyı kağansızlaştırdık. Dizliye diz çöktürdük, başlıya baş eğdirdik. Türgiş kağanı Türk'üm, milletim idi. Bilmediği için, bize karşı yanlış hareket ettiği, ihanet ettiği için kağanı öldü, buyruku, beyleri de öldü. On Ok kavmi eziyet gördü. Ecdadımızın tutmuş olduğu yer, su sahipsiz kalmasın diye Az milletini tanzim ve tertip edip ... Bars bey idi. Kağan adını burda biz verdik. Kız kardeşim prensesi verdik. Kendisi ihanet etti, kağanı öldü, milleti cariye, kul oldu. Kögmen'in yeri, suyu sahipsiz kalmasın diye Az, Kırgız milletini tanzim ve tertip edip geldik. Savaştık ... ilini geri verdik. Doğuda Kadırkan ormanını aşarak milleti öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. Batıda Kengü Tarbana kadar Türk milletini öyle kondurduk, öyle düzene soktuk. O zamanda kul kullu, cariye cariyeli olmuştu. Küçük kardeş büyük kardeşini bilmezdi, oğlu babasını bilmezdi. Öyle kazanılmış, öyle düzene sokulmuş ilimiz, töremiz vardı. Türk, Oğuz beyleri, milleti işit: Üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk milleti, ilini, töreni kim bozabilecekti? Türk milleti, vazgeç, pişman ol! Disiplinsizliğinden dolayı, beslemiş olan kağanına, hür ve müstakil iyi iline karşı kendin hata ettin, kötü hâle soktun. Silâhlı nereden gelip dağıtarak gönderdi? Mızraklı nereden gelerek sürüp gönderdi? Mukaddes Ötüken ormanının milleti, gittin! Doğuya giden, gittin! Batıya giden, gittin! Gittiğin yerde hayrın şu olmalı: Kanın nehir gibi koştu. Kemiğin dağ gibi yattı. Beylik erkek evlâdını kul kıldın. Hanımlık kız evlâdını cariye kıldın. O bilmemenden dolayı, kötülüğün yüzünden amcam kağan uçup gitti. Önce Kırgız kağanını balbal olarak diktim. Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, babam kağanı, annem hatunu yükselten Tanrı, il veren Tanrı, Türk milletinin adı sanı yok olmasın diye, kendimi o Tanrı kağan oturttu tabiî. Varlıklı, zengin millet üzerine oturmadım. İçte aşsız, dışta elbisesiz; düşkün, perişan millet üzerine oturdum. Küçük kardeşim Kül Tigin, iki şad, küçük kardeşim Kül Tigin ile konuştuk. Babamızın, amcamızın kazanmış olduğu milletin adı sanı yok olmasın diye Türk milleti için gece uyuyamadım, gündüz oturmadım. Küçük kardeşim Kül Tigin ile, iki şad ile öle yite kazandım. Öyle kazanıp bütün milleti ateş, su kılmadım. Ben kendim kağan oturduğumdan her yere gitmiş olan millet yaya olarak, çıplak olarak, öle yite geri geldi. Milleti besleyeyim diye kuzeyde Oğuz kavmine doğru; doğuda Kıtay, Tatabı kavmine doğru; güneyde Çine doğru on iki defa ordu sevk ettim ... savaştım. Ondan sonra Tanrı buyurduğu için, devletim, kısmetim var olduğu için, ölecek milleti diriltip besledim. Çıplak milleti elbiseli kıldım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Değerli illiden, değerli kağanlıdan daha iyi kıldım. Dört taraftaki milleti hep tâbi kıldım, düşmansız kıldım. Hep bana itaat etti. Onyedi yaşımda Tanguta doğru ordu sevk ettim. Tangut milletini bozdum. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini orda aldım. Onsekiz yaşımda Altı Çub Soğdaka doğru ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. Çinli Ong vali, elli bin asker geldi. Iduk Başta savaştım. O orduyu orda yok ettim. Yirmi yaşımda, Basmıl Iduk Kut soyumdan olan kavim idi, kervan göndermiyor diye ordu sevk ettim. K ... m tâbi kıldım, malını çevirip getirdim. Yirmi iki yaşımda Çin'e doğru ordu sevk ettim. Çaça general, seksen bin asker ile savaştım. Askerini orda öldürdüm. Yirmi altı yaşımda Çik kavmi Kırgız ile beraber düşman oldu. Kemi geçerek Çike doğru ordu sevk ettim. Örpende savaştım. Askerini mızrakladım. Az milletini aldım ... tâbi kıldım. Yirmi yedi yaşımda Kırgız'a doğru ordu sevk ettim. Mızrak batımı karı söküp, Kögmen ormanını aşarak yürüyüp Kırgız kavmini uykuda bastım. Kağanı ile Songa ormanında savaştım. Kağanını öldürdüm, ilini orda aldım. O yılda Türgiş'e doğru Altın ormanını aşarak İrtiş nehrini geçip yürüdüm. Türgiş kavmini uykuda bastım. Türgiş kağanının ordusu ateş gibi, fırtına gibi geldi. Bolçu'da savaştık. Kağanını, yabgusunu, şadını orda öldürdüm. İlini orda aldım. Otuz yaşımda Beş Balıka doğru ordu sevk ettim. Altı defa savaştım ... askerini hep öldürdüm. Onun içindeki ne kadar insan ... yok olacaktı ... çağırmak için geldi. Beş Balık onun için kurtuldu. Otuzbir yaşımda Karluk milleti sıkıntısız, hür ve serbest iken, düşman oldu. Tamag Iduk Başta savaştım. Karluk milletini öldürdüm, orda aldım ... Basmıl kara ... Karluk milleti toplanıp geldi ... m, öldürdüm. Dokuz Oğuz benim milletim idi. Gök, yer bulandığı için, ödüne kıskançlık değdiği için düşman oldu. Bir yılda dört defa savaştım: En önce Togu Balık!ta savaştım. Togla nehrini yüzdürerek geçip ordusu ... İkinci olarak Andırgu'da savaştım. Askerini mızrakladım ... Üçüncü olarak Çuş başında savaştım. Türk milleti ayak titretti, perişan olacaktı. İlerleyip yayarak gelen ordusunu püskürttüm. Çok ölecek orda dirildi. Orda Tongra yiğiti bir boyu Tonga Tigin mateminde çevirip vurdum. Dördüncü olarak Ezginti Kadız'da savaştım. Askerini orda mızrakladım, yıprattım ...yıprat ... Otuziki yaşımda Amgı kalesinde kışladıkta kıtlık oldu. İlk baharında Oğuz'a doğru ordu sevk ettim. İlk ordu dışarı çıkmıştı, ikinci ordu merkezde idi. Üç Oğuz ordusu basıp geldi. Yaya, kötü oldu diyip yenmek için geldi. Bir kısım ordusu evi barkı yağma etmek için gitti, bir kısım ordusu savaşmak için geldi. Biz az idik, kötü durumda idik. Oğuz ... düşman ... Tanrı kuvvet verdiği için orda mızrakladım, dağıttım. Tanrı bahşettiği için, ben kazandığım için Türk milleti kazanmıştır. Ben küçük kardeşimle beraber böyle başa geçip kazanmasam Türk milleti ölecekti, yok olacaktı. Türk beyleri, milleti, böyle düşünün, böyle bilin! Oğuz kavmi ... göndermeden, diye ordu sevk ettim. Evini barkını bozdum. Oğuz kavmi Dokuz Tatar ile toplanıp geldi. Aguda iki büyük savaş yaptım. Ordusunu bozdum. İlini orda aldım. Öyle kazanıp ... Tanrı buyurduğu için otuzüç yaşımda ... idi. Seçkin, muhterem, güç beslemiş olan, kahraman kağanına ihanet etti. Üstte Tanrı, mukaddes yer, su, amcam kağanın devleti kabul etmedi olacak. Dokuz Oğuz kavmi yerini, suyunu terk edip Çin'e doğru gitti. Çin ... bu yere geldi. Besleyeyim diye düşünüp ... millet .... suçla ... güneyde Çin'de adı sanı yok oldu. Bu yerde bana kul oldu. Ben kendim kağan oturduğum için Türk milletini ... kılmadım. İli, töreyi çok iyi kazandım ... toplanıp ... orda savaştım. Askerini mızrakladım. Teslim olan teslim oldu, millet oldu; Ölen öldü. Selengadan aşağıya yürüyerek Kargan vâdisinde evini, barkını orda bozdum ... ormana çıktı. Uygur valisi yüz kadar askerle doğuya kaçıp gitti ...... Türk milleti aç idi. O at sürüsünü alıp besledim. Otuz dört yaşımda Oğuz kaçıp Çin'e girdi. Eseflenip ordu sevk ettim. Hiddetle .., oğlunu, karısını orda aldım. İki valili millet ..... Tatabı milleti Çin kağanına itaat etti. Elçisi, iyi sözü, niyazı gelmiyor diye yazın ordu sevk ettim. Milleti orda bozdum. At sürüsünü ... askeri toplanıp geldi. Kadırkan ormanına kon ... yerine doğru, suyuna doşru kondu. Güneyde Karluk milletine doşru ordu sevk et diyip Tudun Yamtarı gönderdim, gitti ... Karluk valisi yok olmuş, küçük kardeşi bir kaleye ... kervanı koşmadı. Onu korkutayım diyip ordu sevk ettim. Koruyucu iki üç kişi ile beraber kaçıp gitti. Halk kütlesi kağanım geldi diyip övdü ... ad verdim. Küçük adlı ...
Güneydoğu Yüzü:
.... Gök Öngü çiğneyerek ordu yürüyüp, gece ve gündüz yedi zamanda susuzu geçtim. Çorağa ulaşıp yağmacı askeri ... Keçine kadar ...
Güney Yüzü:
... Çin süvarisini, on yedi bin askeri ilk gün öldürdüm. Piyadesini ikinci gün hep öldürdüm. Bi ... aşıp vard ... defa ordu sevk ettim. Otuzsekiz yaşımda kışın Kıtay'a doğru ordu sevk ettim ... Otuz dokuz yaşımda ilk baharda Tatabı'ya doğru ordu sevk ettim.... ben ... öldürdüm. Oğlunu, karısını, at sürüsünü, servetini ... millet... karısını yok kıldım....... savaştım. ... verdim. Kahraman erini öldürüp balbal kılı verdim. Elli yaşımda Tatabı milleti Kıtaydan ayrıldı. ... lker dağına ... Ku general kumandasında kırk bin asker geldi. Töngkes dağında hücum edip vurdum. Otuz bin askeri öldürdüm. On bin ... ise ... öktüm. Tatabı .... öldürdü. Büyük oğlum hastalanıp yok olunca Ku'yu, generali balbal olarak diki verdim. Ben on dokuz yıl şad olarak oturdum, on dokuz yıl kağan olarak oturdum, il tuttum. Otuz bir ... Türk'üm için, milletim için iyisini öylece kazanı verdim. Bu kadar kazanıp babam kağan köpek yılı, onuncu ay, yirmi altıda uçup gitti. Domuz yılı, beşinci ay, yirmi yedide yas töreni yaptırdım. Bukağ vali ... babası Lisün Tay generalin başkanlığında beş yüz yiğit geldi. Kokuluk .... altın, gümüş fazla fazla getirdi. Yas töreni kokusunu getirip diki verdi. Sandal ağacı getirip öz ... Bunca millet saçını, kulağını ... kesti. İyi binek atını, kara samurunu, mavi sincabını sayısız getirip hep bıraktı. Tanrı gibi Tanrı yaratmış Türk Bilge Kağanı, sözüm: Babam Türk Bilge Kağan'ı oturduğunda şimdiki Türk beyleri, sonra Tarduş beyleri; Kül Çor başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; önde Tölis beyleri; Apa Tarkan başta olarak, arkasından şadpıt beyleri; bu ... Taman Tarkan, Tonyukuk Boyla Baga Tarkan ve buyruk ... iç buyruk; Sebig Kül İrkin başta olarak, arkasından buyruk; bunca şimdiki beyler, babam kağana fevkalâde fevkalâde çok iltica etti ... Türk beylerini, milletini fevkalâde çok yüceltti, övdü ... babam kağan ... ağır taşı, kalın ağacı Türk beyleri, milleti ... Kendime bunca ...
Kuzey Yüzü:
Tanrı gibi gökte olmuş Türk Bilge Kağanı, bu zamanda oturdum. Sözümü tamamiyle işit. Bilhassa küçük kardeş yeğenim, oğlum, bütün soyum, milletim, güneydeki Şadpıt beyleri, kuzeydeki Tarkat, Buyruk beyleri, Otuz Tatar, ... Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, onun içindeki millet hep bana tâbidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur. Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı. Güneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı. Batıda İnci nehrini geçerek Demir Kapıya kadar ordu sevk ettim. Kuzeyde Yir Bayırku yerine kadar ordu sevk ettim. Bunca yere kadar yürüttüm. Ötüken ormanından iyisi hiç yokmuş. İl tutacak yer Ötüken ormanı imiş. Bu yerde oturup Çin milleti ile anlaştım. Altını, gümüşü, ipeği, ipekliyi sıkıntısız öylece veriyor. Çin milletinin sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imiş. Tatlı sözle, yumuşak ipek kumaşla aldatıp uzak milleti öylece yaklaştırırmış. Yaklaştırıp, konduktan sonra, kötü şeyleri o zaman düşünürmüş. İyi bilgili insanı, iyi cesur insanı yürütmezmiş. Bir insan yanılsa kabilesine, milletine, akrabasına kadar barındırmaz imiş. Tatlı sözüne, yumuşak ipek kumaşına aldanıp çok çok, Türk milleti, öldün; Türk milleti, öleceksin! Güneyde Çogay ormanına, Tögültün ovasına konayım dersen, Türk milleti, öleceksin! Orda kötü kişi şöyle öğretiyormuş: Uzak ise kötü mal verir, yakın ise iyi mal verir diyip öyle öğretiyormuş. Bilgi bilmez kişi o sözü alıp, yakına varıp, çok insan öldün! O yere doğru gidersen Türk milleti, öleceksin! Ötüken yerinde oturup kervan, kafile gönderirsen hiç bir sıkıntın yoktur. Ötüken ormanında oturursan ebediyen il tutarak oturacaksın. Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin. Orda, geri kalanınla, her yere zayıflayarak ölerek yürüyordun. Tanrı buyurduğu için, kendim devletli olduğum için kağan oturdum. Kağan oturup aç, fakir milleti hep toplattım. Fakir milleti zengin kıldım. Az milleti çok kıldım. Yoksa bu sözümde yalan var mı? Türk beyleri, milleti, bunu işitin! Türk milletini toplayıp il tutacağını burda vurdum. Yanılıp öleceğini yine burda vurdum. Her ne sözüm varsa ebedî taşa vurdum. Ona bakarak bilin. Şimdiki Türk milleti, beyleri, bu zamanda itaat eden beyler olarak mı yanılacaksınız? Babam kağan, amcam kağan oturduğunda dört taraftaki milleti nasıl düzene sokmuş ... Tanrı buyurduğu için kendim oturduğumda dört taraftaki milleti düzene soktum ve tertipledim ... kıldım. ... Türgiş kağanına kızımı ... fevkalâde büyük törenle alı verdim. Türgiş kağanının kızını fevkalâde büyük törenle oğluma alıverdim ... fevkalâde büyük törenle alı verdim ... yaptırdım ... başlıya baş eğdirdim, dizliye diz çöktürdüm. Üstte Tanrı, altta yer bahşettiği için gözle görülmeyen, kulakla işitilmeyen milletimi doğuda gün doğusuna, güneyde ... batıda ... Sarı altınını, beyaz gümüşünü, kenarlı ipeğini, ipekli kumaşını, binek atını, aygırını, kara samurunu, mavi sincabını Türk'üme, milletime kazanı verdim, tanzim edi verdim ... kedersiz kıldım. Üstte Tanrı kudretli ... Türk beylerini, milletini ... besleyin, zahmet çektirmeyin, incitmeyin! ... benim Türk beylerim, Türk milletim,... kazanıp ... bu ... bu kağanından, bu beylerinden ... suyundan ayrılmazsan, Türk milleti, kendin iyilik göreceksin, evine gireceksin, dertsiz olacaksın. ... Ondan sonra Çin kağanından resimciyi hep getirttim. Benim sözümü kırmadı, maiyetindeki resimciyi gönderdi. Ona bambaşka türbe yaptırdım. İçine dışına bambaşka resim vurdurdum. Taş yontturdum. Gönüldeki sözümü vurdurdum ... On Ok oğluna, yabancına kadar bunu görüp bilin! Ebedî taş yontturdum ... yontturdum, yazdırdım. ... O taş türbesini ...
Batı Yüzü:
... üstte ... Bilge Kağan uçtu. Yaz olsa, üstte gök davulu gürler gibi, öylece ve dağda yabani geyik gürlese, öylece mateme gark oluyorum. Babam kağanın taşını kendim kağan ......
Güneybatı Yüzü:
Bilge Kağan kitâbesini Yollug Tigin, yazdım. Bunca türbeyi, resimi, sanatı ... kağanın yeğeni Yollug Tigin ben bir ay dört gün oturup yazdım, resimledim
Osmanlı tarihi kronolojik olarak
1299-
Osmanlı tarihinin başlaması
1299
İlk müzik olayı (Selçuklu sultanınca Osman Bey'e Beylik alameti olarak gönderilen tabl-u alem (davul ve sancak)
1302
Osman Gazi'nin Koyunhisarı Zaferi
1302
III. Alaeddin Keykubad'ın ölümü
1312
Mevlevilik tarikatını kuran Sultan Veled'in ölümü
1317
Gülşehri'nin, kendisinden sonraki tercümelere öncülük eden Mantıku't-tayr'ı Ferideddin el-Attar'ın aynı adlı eserini tercüme etmesi
1320
Türk edebiyatında bilinen ilk divana sahip Yunus Emre'nin ölümü
1324
Orhan Gazi'nin tahta geçişi
1326
Bursa'nın fethi
1330
Aşık Paşa'nın Garib-name'yi telif tarihi
1331
İznik'in fethi
1331
İlk Osmanlı medresesinin, İznik'te Orhan Gazi tarafından kurulması
1334
Karesi Beyliği'nin ilhakı
1337
Kocaeli bölgesinin alınışı
1346
Orhan Gazi'nin Kantakuzenos'un kızı ile evliliği ve Bizans ile ittifakı
1349-1352
Bizans'a yardım için Süleyman Paşa'nın Rumeli'ye geçişi ve Çimpi Kalesi'nin üs olarak alınışı
1350
Davud B. Mahmud el-Kayseri'nin ölümü
1352
Osmanlılar'ın Cenevizliler'e Osmanlı topraklarında serbest ticaret yapma imtiyazı vermeleri
1354
Gelibolu'nun fethi
1361
İlk müzikli spor gösterisi (Edirne Kırkpınar yağlı güreşleri)
1362
Orhan Gazi'nin vefatı ve I. Murat'ın tahta çıkışı
1362
Kadıaskerliğin teşkili
1363
Pençik Kanunu'nun çıkışı
1366
Gelibolu'nun elden çıkışı
1371
Çirmen Zaferi
1376
Bulgar Krallığı'nın Osmanlı hakimiyetini kabulü
1377
Gelibolu'nun Osmanlılar'a iadesi
1385-1386
Niş ve Sofya'nın alınışı
1388
Ploşnik bozgunu ve Balkan ittifakının teşekkülü
1389
I. Kosova Zaferi
1389
I. Murat'ın şehadeti, Yıldırım Bayezid'in tahta cülusu
1390
Aydın-Saruhan-Germiyan-Menteşe beyliklerinin ilhakı
1390
Karaman Seferi, Konya'nın muhasarası
1390
Gelibolu tersanesi'nin inşası
1391
İstanbul'un ilk muhasarası
1393
Mahkeme Rüsumu'nun ilk ihdası
1396
Niğbolu Zaferi
1397-1398
Akçay Zaferi ve Karaman Ülkesi'nin Osmanlı hakimiyetini kabulü
1398
Kadı Burhaneddin'in ölümü.
1398
Karadeniz beyliklerinin ilhakı
1400
İlk musiki nazariyatı eseri (Kırşehirli Yusuf B. Nizameddin'in Kitabu'l Edvar'ı)
1400
Bursa'da I. Bayezid tarafından Ulu Cami'nin yaptırılması; İlk Osmanlı Darü'ş-şifa'sının Yıldırım Bayezid tarafından inşa edilmesi
1402
Ankara bozgunu ve Yıldırım Bayezid'in esareti
1402-1413
Fetret Devri, iç karışıklıklar
1409
Süleyman Çelebi tarafından Türk Edebiyatı'nda ilk mevlid örneği olan, Vesiletü'n-Necat adlı eserin yazılışı; İlk besteli dini eser (Süleyman Çelebi'nin Mevlid'i)
1411
Çelebi Mehmed'in tahta çıkışı
1413
I. Mehmed'in duruma hakim olup devleti yeniden kuruşu
1413
(Celaleddin Hızır) Hacı Paşa'nın ölümü
1416
Osmanlı-Venedik Deniz Muharebesi ve Sulhü, Şeyh Bedreddin isyanı
1416
Macar Seferi
1417
Avlonya'nın fethi
1418
Makam teriminin ilk kullanılışı (A. Meragi'nin Makasıdu'l-elhan'ında)
1418-1420
Samsun bölgesinin zaptı
1419-1424
Bursa'da Hacı İvaz'a I. Mehmed tarafından Yeşil Külliye'nin yaptırılması
1421
Çelebi Mehmed'in ölümü ve II. Murad'ın cülusu
1421-1451
İlk resmi musiki çevresi (II. Murad Sarayı)
1422
Mustafa Çelebi'nin (Düzmece) bertarafı
1425
Molla Fenarı'nın ilk Şeyhülislam olarak tayini
1425-1426
İzmir Beyi Cüneyd'in idamı
1425-1426
Teke Beyliği'nin intikali
1427-1428
Germiyan Beyliği'nin intikali
1429
Manyasoğlu Murad tarafından, Türk edebiyatında Seyf Serayi'den sonra, Anadolu Türk edebiyatı sahasında ilk Gülistan tercümesinin yapılışı
1429
Şeyh Hamdullah'ın Amasya'da doğuşu
1430
İlk iki Türkçe musiki kitabı (Hızır B. Abdullah'ın Edvar'ı ve
Bedr-ı Dilşad'ın Muradname'sindeki musiki bölümü)
1430
Selanik'in fethi
1430-1431
Şemsüddin Muhammed B. Hamza el-Fenari'nin ölümü
1431-1432
Kadızade, Salahaddin Musa b. el-Kadi Mahmud el-Bursavi el-Rumi'nin ölümü
1432
Fatih Sultan Mehmed'in doğumu
1434
Edirne'de II. Murad tarafından Muradiye Camii'nin yaptırılması
1434
Edirne'de II. Murad tarafından Muradiye Camii'nin yaptırılması
1436
Muiniddin B. Mustafa tarafından II. Murad'ın isteğiyle ilk Mesnevi tercümesi olan Mesnevi-i Muradiyye adlı eserin yazılışı
1437
Ömer bin Mezid tarafından ilk nazire mecmuasının derlenişi
1439
Semendire'nin alınışı
1440
Osmanlı musiki çalgıları üzerine ilk notlar (Ahmedoğlu Şükrullah)
1440
Başarısız Belgrad kuşatması
1444
Segedin Sulhü
1444
II. Murat'ın tahttan çekilişi, II. Mehmed'in cülusu ve Varna zaferi
1445
II. Mehmed'in tahttan çekilişi ve II. Murad'ın ikinci defa cülusu
1447
Edirne'de II. Murad tarafından Üç Şerefeli Camii'nin yaptırılması
1448
II. Kosova Zaferi
1451
II. Murad'ın ölümü ve II. Mehmed'in ikinci defa cülusu
1451-1512
Geçiş devri. Fatih Sultan Mehmed ve II. Bayezid devri
1453
İstanbul'un fethi
1453
Ayasofya'nın camiye çevrilmesi
1454
İlk Devlet Musiki Okulu (Enderun'un müzik bölümü)
1458-1460
Mora'nın ele geçirilişi
1461
Trabzon Rum İmparatorluğu'nun sonu
1461
Candaroğulları'nın ilhakı
1463
Osmanlı-Venedik Savaşı'nın başlaması
1463-1470
İstanbul'da Fatih Külliyesi'nin inşaası
1466
II. Mehmed'in Arnavut seferi
1468
Karamanoğulları'nın sonu
1468
II. Mehmed tarafından İstanbul'da Topkapı Sarayı'nın tesisi
1469
Ahmed Karahisarı'nın Afyonkarahisar'da doğuşu
1470
Eğriboz'un alınışı
1471
Fatih Külliyesinin açılışı
1472
Topkapı Sarayının inşası
1473
Otlukbeli Zaferi : Osmanlı Akkoyunlu mücadelesi
1474
Ali Kuşçu'nun ölümü
1475
Kırım'ın Osmanlı tabiiyetine girişi
1476
Boğdan seferi ve zaferi
1478
Fatih tarafından ilk altın paranın darbettirilmesi
1478
Şerafeddin Sabuncuoğlu'nun ölümü
1479
Osmanlı-Venedik Sulhü ile Fatih'in Venedikliler'e Trabzon ve Kefe'de ticaret yapma hakkı tanıyan ahidname vermesi
1480
Otranto'ya çıkış ve başarısız Rodos kuşatması
1480
Kadıaskerliğin Rumeli ve Anadolu olarak ikiye ayrılması
1481
II. Mehmed'in vefatı ve II. Bayezid'in tahta çıkışı
1481
100 dirhem gümüşten 400 akçe kesilmesi
1481
Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'a gelişi
1482
Cem Sultan'ın mağlubiyeti, Rodos'a ilticası
1483
Morova Seferi ve Hersek'in ilhakı
1484
Boğdan Seferi
1484
Kili ve Akkirman'ın fethi
1484-1488
Edirne'de Hayreddin'in II. Bayezid'in Külliyesi'ni inşası
1485
Osmanlı-Memlük mücadelesinin başlaması
1485
Şeyh Hamdullah'ın aklam-ı sitte'de kendi üslubunu buluşu
1486
Musiki ile tedavi yapan ilk devlet hastanesi (Edirne, II. Bayezid Külliyesi Şifahanesi)
1488
Hocazade, Muslihiddin Mustafa B. Yusuf B. Salih el-Bursavi'nin ölümü
1488
Sultan II. Bayezid tarafından Edirne'de Bayezid Darü'ş-şifası'nın yapımı
1489
Memlüklere karşı toprak kaybı
1491
Osmanlı-Memlük Barışı
1492
Macar Seferi
1492
İspanya'dan çıkarılan Yahudiler'in de Osmanlı Devleti'nin himayesine girmesi
1494
Nakibüleşraflığın yeniden ve devamlı olarak teşkili
1494
Çin bulutu motifinin tezhib'de ilk kullanılışı
1495
Macarlarla mütareke, Cem Sultan'ın ölümü, Şehzade Süleyman'ın doğumu
1497
İlk Rus elçisinin İstanbul'a gelişi
1498
Lehistan Seferleri
1499
Venedik Harbi
1499
İnebahtı'nın alınışı
1499
Preveze baskını
15??
İlk mevlevi ayinleri (Pençgah, Dügah ve Hüseyni makamlarında üç beste-i kadim)
1500
Modon, Navarin ve Koron'un alınışı
1500-1505
İstanbul'da Yakub Şah B. Sultan Şah'ın II. Bayezid'in Külliyesi'ni inşası
1502
Venedikle sulh
1503
Anadolu sahasında ilk hamse sahibi Akşemseddinzade Hamdullah Hamdi'nin ölümü
1505
Bayezid Külliyesi'nin açılışı
1509
İstanbul'da kıyamet-ı suğra (küçük kıyamet) zelzelesi
1511
Şahkulu Baba Tekeli isyanı, Şehzade Selim Hareketi
1512
II. Bayezid'in tahttan çekilişi, I. Selim'in cülusu
1512
Anadolu Türk edebiyatında ilk Şehrengiz örneğini yazan Mesihi'nin ölümü; Selim döneminden I. Ahmed dönemine kadar olan dönemi ihtiva eden devre.
1514
Çaldıran Zaferi, Tebriz'e giriş
1514
Şahkulu'nun Yavuz Sultan Selim'in Tebriz'i işgaliyle Amasya'ya sürgün gönderilişi
1516
Mısır Seferi ve Mercidabık Zaferi
1517
Ridaniye Zaferi ve Kahire'ye giriş
1517
Haremeyn'in himaye altına alınması
1517
Haliç'te tersane yapımının tamamlanması
1517
Piri Reis'in Mısır'da Sultan Selim'e ilk dünya haritasını sunması
1519
Celali isyanı
1519
Cezayir'in iltihakı
1520
I. Selim'in vefatı, I. Süleyman'ın cülusu
1520
Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'da vefatı; Şahkulu'nun İstabul'a gelip Ehl-i Hiref teşkilatına girişi; Hattat Şeyh Hamdullah'ın vefatı
1520-1550
Şahkulu'nun nakkaşhanede faaliyet göstermesi
1521
Belgrad'ın fethi
1521
Piri Reis'in Kitab-ı Bahriye adındaki eserini hazırlaması
1522
Kanuni Sultan Süleyman'ın validesi, Yavuz Sultan Selim'in eşi Ayşe Hafsa Sultan tarafından Manisa'da bimaristan inşa edilmesi
1522
Rodos adasının ilhakı
1524
Mısır'da Hain Ahmed Paşa isyanı
1524
Ahi Çelebi, Ahmed (Mehmed) Çelebi B. Kemal el-Tebrizi'nin ölümü
1525
Yeniçeri isyanı
1525
İlk Fransız elçisi İstanbul'da
1525
Şeyhülislam Zembili Ali Efendi'nin ölümü
1525
Mirim Çelebi, Mahmud B. Muhammed B. Muhammed B. Musa Kadızade'nin ölümü
1526
Mohaç Zaferi
1526
Ahmed Karahisari'nin İstanbul'da vefatı
1527
Bosna'nın fethi'nin tamamlanması
1528
Piri Reis'in Kanuni Sultan Süleyman'a ikinci dünya haritasını takdim etmesi
1528
Nizameddin Abdülali B. Muhammed B. Hüseyin el-Bircendi'nin ölümü
1529
Viyana kuşatması, Budin'in istirdadı, Barbaros'un Marsilya'ya çıkması
1530-1540
Divan-ı Selimi'nin yazılması
1530-1560
Nasuh'un tarihçi, hattat ve ressam olarak faaliyet göstermesi
1530-1588
Sinan'ın imparatorluğun baş mimarı olarak faaliyet göstermesi
1532
Alaman Seferi
1533-1534
Barbaros'un Osmanlı hizmetine girişi ve Cezayir beylerbeyliğine tayini
1534
Irakeyn seferinin açılışı, Tebriz'e ikinci defa giriş ve Bağdat'ın alınışı
1534
Şeyhülislam İbn-i Kemal'in ölümü
1536
Fransızlara kendi bayrakları ile Osmanlı limanlarında ticaret hakkı veren ahidname verilmesi
1536
Veziriazam İbrahim Paşa'nın idamı
1537
Körsof - Avlonya seferi
1538
Preveze Zaferi
1538
Hadım Süleyman Paşa'nın Hint Seferi
1540
Venedik ahidnamesindeki Karadeniz'de ticaret imtiyazının kaldırılması
1540-1560
Kara Memi'nin nakkaşhanede faaliyet göstermesi
1541
Budin'in kati olarak ilhakı ve beylerbeyiği olması
1543
Estergon'un ve İstolni Belgrad'ın fethi
1543
Batı musikisiyle ilk resmi temas (I. François'nın Kanuni'ye gönderdiği saray orkestrası)
1547
Osmanlı-Habsburg Sulhü
1547
Avusturyalılar'a Osmanlı topraklarında emn ü aman üzere ticaret yapma hakkının tanınması
1547
San'a'nın fethi
1548
İkinci İran seferi
1550
Süleymaniye Külliyesi'nin inşaası
1551
Trablusgarb'ın fethi
1552
Piri Reis'in Portekizlilere karşı seferi
1553
Piri Reis'in ölümü
1553-1554
Turgud Reis'in Akdeniz seferi
1553-1554
Nahcıvan Seferi
1555
İlk Osmanlı-İran antlaşması : Amasya Müsalahası
1556
Şankulu'nun vefatı; Kara Memi'nin saray nakkaşhanesine Sernakkaş oluşu; Hattat Ahmed Karahisari'nin vefatı
1557
Dokuzuncu Akdeniz seferi, Fas'ın fethi
1557
Süleymaniye külliyesinin açılışı
1558
Şakayık-ı Nu'maniye telifi
1558
Arifi'nin Süleyman-name'sinin tamamlanması
1559
Şehzade Bayezid ile Selim'in Konya Savaşı ve Bayezid'in yenilerek İran'a sığınması
1560
Cerbe'nin alınışı
1560-1600
Osman'ın Nakkaşhanede faaliyet göstermesi
1561
Taşköprüzade'nin ölümü
1562
Osmanlı-Habsburg Sulhü
1563
Seydi Ali Reis, Ali B. Hüseyin el-Katibi'nin ölümü
1565
Başarısız Malta kuşatması
1565
100 dirhem gümüşten 450 akçe kesilmesi
1566
Kanuni Sultan Süleyman'ın son seferi : Sigetvar ve Sultanın vefatı, II. Selim'in cülusu
1567
Yemen isyanı
1568
Davud el-Antaki'nin Tezkire adlı eserini telif etmesi
1569
Astarhan seferi
1569
Kaptan Kurdıoğlu Hızır Beyin Sumatra seferi
1569-1595
Lokman'ın şehnameci olarak vazife görmesi
1571
Kıbrıs fethinin ikmali
1571
İnebahtı hezimeti
1571
Mustafa B. Ali el-Muvakkit'in ölümü; Takiyyüddin'in müneccimbaşılığa tayin edilmesi
1574
Buğday Zaferi
1574
Tunus'un fethi
1574
Selimiye'nin açılışı
1574
II. Selim'in vefatı ve III. Murad'ın cülusu
1575
Münşeat'üs-Selatın'in III. Murad'a takdimi
1575
Edirne'de Sinan eliyle II. Selim için Selimiye Camii'nin inşası
1577
Takiyüddin'in gözlemlerine 1577'de de kısmen tamamlanan Daru'r-Rasadü'l-Cedid'de (İstanbul Rasathanesi) devam etmesi
1578
Osmanlı-İran Savaşı'nın başlaması
1578
Fas'ta el-Kasrü'l-kebir Zaferi
1578
Kafkaslarda hareket
1580
İlk İngiliz ahidnamesinin verilişi
22 Ocak 1580
İstanbul Rasadhanesi'nin yıktırılması
1583
Meşale Zaferi
18 Kasım 1583
Cizvitlerin Galata'daki Saint Benoit Kilisesi'ne yerleşerek burada St. Benoit mektebini açmaları
1584-1588
Lokman'ın iki ciltlik Hüner-name'sinin tamamlanması
1585
Tebriz'in alınışı
1585
Takiyüddin el-Rasıd'ın ölümü
1586
İlk Sikke tashihi
1587
Gürcistan harekatı
1588
Gence seferi
1588
Resm-i tashih-i sikke konulması
1588-1606
Bosnalı Mehmed'in saraydaki kuyumcuların (zergeran bölüğünün) başı olarak vazife görmesi
1589
İkinci sikke tashihi
1590
Osmanlı-İran Antlaşması
1590
Yeniçerilerin et ihtiyaçlarını karşılamak üzere gümrük resmine "zarar-ı kassabiye" adıyla %1 oranında ilave yapılması
1593
Osmanlı-Habsburg Savaşları
1595
Estergon'un düşüşü
1595
III.Murad'ın vefatı, III. Mehmed'in cülusu
1596
Eğri Kalesi'nin alınışı ve Haçova Zaferi
1598-1663
Davud ve Mehmed Ağalar tarafından İstanbul'da valide sultanlar için Yeni Camii'nin inşası
1599
Osmanlı sarayında ilk Batı müziği aleti (Elizabeth I.'in IV. Mehmed'e gönderdiği org); Davud el-Antaki'nin ölümü
__________________
1600
Sikke tashihi
1601
Kanije Zaferi
1601
İngiliz tüccarının ödeyeceği gümrük resminin %3'e indirileceğinin ahidnameye derci
1603
Osmanı-İran Savaşı'nın başlaması
1603
III. Mehmed'in vefatı, I. Ahmed'in cülusu
1603-1703
I. Ahmed döneminden III. Ahmed dönemine kadar olan dönemi ihtiva eden devre
1607
Asi Canbolatoğlu ve Maanoğlu'nun Oruç ovasında bozguna uğratılması
1609-1610
Celali tenkili için Kuyucu Murad Paşa Anadolu'da
1612
Osmanlı-İran Antlaşması
1612
Hollandalılara ahidname verilmesi
1613
Ömer B. Ahmed el-Ma'I el-Çulli'nin ölümü
1614
Ali B. Veli B. Hamza el-Mağribi'nin ölümü
1615
İran Savaşı'nın yeniden başlaması
1615
Revan Seferi
1617
I. Mustafa'nın cülusu
1617
İstanbul'da Mehmed Ağa tarafından Sultan Ahmed Camii'nin inşası
1618
I. Mustafa'nın hal'I ve II. Osman'ın cülusu
1618
Sikke tashihi
1621
II. Osman'ın Lehistan seferine çıkışı (Hotin seferi)
1622
II. Osman'ın katli ve I. Mustafa'nın yeniden tahta çıkışı
1623
I. Mustafa'nın tahttan indirilip IV. Murad'ın cülusu
1624
Sikke tashihi
1629
Cizvitler tarafından, 1629'da İstanbul'da "Saint Georges" Fransız okulu ile yine "St. Louis Dil Oğlanlar Mektebi"nin kurulması
1634
İlk Şeyhülislam katli (Ahizade Hüseyin Efendi)
1635
IV. Murad'ın Revan seferine çıkışı
1638
Bağdat Seferi ve Bağdat'ın alınışı
1638
Hekimbaşı Emir Çelebi'nin ölümü
1639
Osmanlı-İran sulhü : Kasrışirin Antlaşması
1640
IV. Murad'ın ölümü, İbrahim'in tahta çıkışı, sikke tashihi
1642
Hafız Osman'ın İstanbul'da doğuşu
1642-1698
Hattat Hafız Osman
1645
Girit seferinin açılışı, Hanya'nın alınışı
1648
İbrahim'in hal'ı, IV. Mehmed'in cülusu
1648
Kandiye kuşatması
1650
Osmanlı musikisi eserlerinin ilk notalı tesbiti (Ali Ufki'nin eseri)
1656
Çanakkale Boğazı'nın Venedik ablukası altına alınması
1656
Çınar Vak'ası
1656
Köprülüler devrinin başlaması
1658
Katip Çelebi'nin ölümü
1660
Varad Kalesi'nin alınışı
1663
Uyvar seferi, Uyvar'ın fethi
1664
St. Gotthard bozgunu ve Vasvar Antlaşması
1666
Türk Divan edebiyatında sebk-ı Hindi'nin öncülerinden Naili'nin ölümü
1669
Kandiye'nin alınışı, Girit'in tamamıyla Osmanlı hakimiyetine girişi
1670
Hekimbaşı Salih B. Nasrullah B. Sellüm'ün ölümü
1672
Lehistan seferi, Kamaniçe'nin alınışı
1672
Bucaş Antlaşması
1673
Fransız tüccarının ödediği gümrük resminin %3'e indirilmesi
1676
Osmanlı-Lehistan sulhü : Zorawna Antlaşması
1678
Ukrayna'da Çehrin seferi
1678
Hafız Osman'ın kendi üslubunu gerçekleştirmesi
1680
Mehter etkisinde ilk Batı müziği eseri (N. A. Strungk'un Esther operası)
1680
Mehter etkisinde ilk Batı müziği eseri (N. A. Strungk'un Esther operası)
1682
Osmanlı-Rus Antlaşması
1682
Seyahatname'nin yazarı Evliya Çelebi'nin ölümü
1683
II. Viyana kuşatması ve büyük bozgun
1683
Ebu Abdullah Muhammed b. Süleyman el-Fasi b. Tahir; el-Rıdvani'nin ölümü
1685
Uyvar'ın elden çıkışı
1685
Saraydaki altın ve gümüşten sikke basımı
1686
Budin'in düşüşü
1687
IV. Mehmed'in tahttan indirilmesi, II. Süleyman'ın cülusu
1687
Eğri kalesinin düşüşü
1687
Bir akçe itibarı değerli "mankur" un piyasaya çıkarılması
1688
Belgrad'ın elden çıkışı
1690
Kanije kalesinin düşüşü
1690
Belgrad'ın geri alınışı
1690
Fransızların Mısır'da ödediği gümrük resminin %3 olarak tesbiti
1691
Ebu Bekr Behram b. Abdullah el-Dımaski'nin ölümü
1691
II. Ahmed'in tahta çıkışı
1691
Salankamen bozgunu
1691
Enflasyonu körüklediği için mankur darbının yasaklanması
1695
II. Ahmed'in ölümü
1695
II. Mustafa'nın cülusu, Malikane sisteminin uygulanmaya başlanması
1697
Zenta bozgunu
1698
Şehremini Baruthanesi yangını
1698
Hafız Osman'ın İstanbul'da vefatı
1699
Karlofça Antlaşmasının imzalanması
__________________
1700
Ruslar'la İstanbul Antlaşması'nın imzalanması
1702
İskender Çelebi Bahçesi'ndeki (bugünkü Ataköy) yeni baruthanenin faaliyete geçmesi
1702
Müneccimbaşı Ahmed Dede b. Lütfullah'ın ölümü
1702
İstanbul çuka imalathanesinin faaliyetinin durdurulması
1703
Edirne Vak'ası
1703
III. Ahmed'in tahta çıkışı
1703
"Tuğralı" altın paranın piyasaya çıkarılması
1708
İstanbul'da Selanikli ustaların çalıştığı çuka imalathanesinin kurulması
1709
Tersane içinde bir "lengerhane" yapımı
1711
Prut Zaferi ve Barışı
1711
Rıdvan b. Abdullah el-Razzaz el-Feleke'nin ölümü
1713
"Zincir" altının çıkarılması
1715
Venedik'e savaş açılması ve Mora Seferi
1716
Osmanlı-Avusturya Savaşı, Varadin bozgunu, Temaşvar'ın elden çıkışı
1716
"Fındık" altınının piyasaya çıkarılması
1718
Pasarofça Antlaşması
1718
Valilerin sefer masraflarını karşılamak üzere "imdadiyye-i seferiyye" toplamalarının kabulü
1718-1730
İlk bestekarlar antolojisi (Şeyhülislam Es'ad Efendi'nin Nevşehirli İbrahim Paşa'ya sunduğu Atrabu'l Asar'ı)
1720
İstanbul'da devlet tarafından bir ipekli imalathanesinin kurulması
1720
Batıya hediye gönderilen ilk mehter takımı (III. Ahmed tarafından Lehistan'a)
1720
III. Ahmed için tasvirleri Levni tarafından yapılan Surname-i Vehbi
1721
Çelebi Mehmed Efendi'nin sefaret vazifesiyle Fransa'ya gidişi
1723
İran seferinin üç cepheli olarak açılışı
1724-1725
Azerbaycan harekatı, Tebriz ve Cence'nin alınışı
1726
İbrahim Müteferikka tarafından ilk Türk matbaasının kuruluşu
1727-1839
Türk matbaasının kuruluşu ve yeni unsurlar devresi
1729
"Zer-i mahbub" adıyla yeni bir altının piyasaya sürülmesi
1729
Cevheri'nin Lügat-ı Sıhah'ının Vankulu tarafından yapılan tercümesinin matbaada basılan ilk kitap olması
1730
Yanyalı Mehmed Esad b. Ali b. Osman'ın ölümü
1730
Patrona Halil isyanı, III. Ahmed'in hal'i, I. Mahmud'un cülusu
1732
Osmanlı-İran barışı
1733
İran Savaşı'nın hızlanması, Nadir Şah'ın başarıları
1733
Kefe Mukataası'nın İstanbul Mukataası Kalemi ile birleştirilmesi
1735
Bonneval Ahmed Paşa (Comte de Bonneval) nezaretinde Humbaracı Ocağı'nın kurulması
1736
Osmanlı-Avusturya-Rus Savaşları
1736
Abdullah b. Ebi Bekr b. Süleyman el-Maraşi'nin ölümü
1739
Belgrad Antlaşması
1739
Rus tüccarlarına Karadeniz hariç olmak üzere, Osmanlı suları ve topraklarında ticaret hakkı tanınması
1742
Ömer Şifai'nin ölümü
1743
Osmanlı-İran Savaşı'nın yeniden hızlanması
1745
Matbaanın kurucusu İbrahim Müteferrika'nın ölümü
1746
Osmanlı-İran barışı
1747
Humbaracıbaşı Bonneval Ahmed Paşa'nın ölümü
1748
Avlonya ve Eğriboz mukataalarının Bursa Mukataası Kalemi'ne katılması
1748-1755
İstanbul'da I. Mahmud ve III. Osman tarafından Nuruosmaniye Camii'nin inşa ettirilmesi
1751
Osmanlı musikisi üzerine Batıda yazılan ilk eser (Charles Fonton'un Essai�'si)
1754
I. Mahmud'un ölümü, III. Osman'ın cülusu
1757
III. Osman'ın ölümü, III. Mustafa'nın cülusu
1757-1758
Haremeyn mukataalarının satış ve iltizam işlerinin defterdar tarafından yürütülmeye başlanması
1758
Mustafa Rakım'ın Ünye'de doğuşu
1760 (1173)
Abbas Vesim Efendi b. Abdurrahman b. Abdullah'ın ölümü
1766
Haremeyn mukataalarının darphanece idare olunmaya başlanması
1768
Osmanlı-Rus Savaşı'nın başlaması
1770
Rus filosunun İngilizler'in yardımıyla Akdeniz'e girmesi
1770-1776
Fransız Subayı Baron de Tatt'un İstanbul'da bulunması
1771
Kırım'ın işgali
1772
Tersane yakınlarında Topçu Mektebi'nin kurulması
1773
Mühendishane-i Bahri-i Hümayun'un kuruluşu
1773-1774
Darphanenin Hazine-i Amire'nin yedeği vazifesini görmeye başlaması
1774
Avrupa tarzında teşkil edilmiş olan Sürat Topçuları Ocağı'nın kurulması; Bedreddin Hasan b. Burhaneddin İbrahim el-Ceberti'nin ölümü
1774
Sür'at Topçuları Ocağı'nın kurulması
21 Temmuz 1774
Küçük Kaynarca Antlaşması ve Ruslar'a Karadeniz'de seyrüsefer hakkı tanınması
29 Nisan 1775
Tersane ambarlarında bir odada "Hendese Odası" nın kurulması
1776
Mühendishane-i Bahri-i Hümayun'un açılışı; Boğdan Prensi Alexandır İspilanti Bey'in Bükreş ve Yaş'ta Rum Ortodoks cemaatinde yeni tarz eğitimin ilk adımları atması; Hendese odasına nizam verilmesi
10 Mart 1779
Aynalıkavak Tenkihnamesi
1780
Mehmed Esad Yesari'nin ta'lik hattında Osmanlı üslubunu buluşu
1781
Hendese odasının Mühandishane olarak isimlendirilmesi
1783
Rusya'nın Kırım'ı ilhakı
1784
Avusturyalılar'a Karadeniz'de seyrüsefer hakkı verilmesi
1784
Fransız Lafitte-Clave ve Monnier'in Tersane'deki mühendishanede istihkam dersleri vermeleri
8 Ocak 1784
Osmanlı Devleti'nin Rusya'nın Kırım'ı ilhakını bir "sened" ile resmen tanıması
1787-1788
İstanbul'da bulunan Fransız uzmanların ve subayların tamamen ülkelerine dönmeleri
17 Ağustos 1787
Osmanlı-Rus Savaşı'nın ilanı
9 Şubat 1788
Rusya'nın müttefiki sıfatıyla Avusturya'nın da savaşa girmesi
1789
Kıymetli maden işlenmesinin yasaklanması ve neticesiz dış istikraz teşebbüsü
Ocak 1789
Özi Kalesi'nin Ruslar tarafından zaptı
7 Mayıs 1789
I. Abdülhamid'in ölümü ve III. Selim'in tahta çıkması
11 Temmuz 1789
Osmanlı-İsveç ittifakı
1790
İlk resmi Ermeni mektebinin Kumkapı'da açılması; Gelenbevi, İsmail b. Mustafa b. Mahmud'un ölümü
31 Ocak 1790
Osmanlı-Prusya ittifakı
27 Temmuz 1790
Avusturya'nın Prusya tarafından barışa zorlanması. Reichenbach Konvansiyonu
18 Eylül 1790
Yergöğü Mütarekesi
Ekim - Kasım 1790
Kili ve İsmail kalelerinin Rusya tarafından zaptı
1791-1799
Mevlevi ayininde piyano (!) (Galata Mevlevihanesi, Şeyh Galib/III. Selim zamanı)
4 Ağustos 1791
Avusturya ve Osmanlı Devleti arasındaki son savaşın bitirilmesi. Ziştovi Antlaşması
11 Ağustos 1791
Rus Savaşı'nın sonu. Kalas Mütarekesi
1792
Nizam-ı Cedid hareketinin başlaması
1792
III. Selim devrinde 100'lük guruş basılması
10 Ocak 1792
Kırım'ın Rusya'ya bırakılması
10 Ocak 1792
Yaş Antlaşması
1793
Daimi elçiliklerin ıslahı ve Londra, Paris ve Viyana'da daimi elçilik ihdası
1793
Nizam-ı Cedid Ordusu'nun Kuruluşu
1793
Hasköy'de Humbaracı ve Lağımcı Ocağı kışlasında Mühendishane-i Cedide'nin açılması; Fazıl Hüseyin'in III. Selim'in sarayında hazırladığı Huban-name ve Zenannamesi'nin resimli bir nüshası
1793
Zahire Nezareti'nin kurulması
1793-1794
Baruthane-i Amire'de İngiliz perdahı barut imaline başlanması
1794
Halkalı'da yapılan Azadlu Baruthanesi'nin faaliyete geçmesi
1795
Lehistan'ın Avrupa haritasından silinmesi
1795
Mühendishane-i Berr-i Hümayun'un açılışı; Kara Mühendishanesi binasının inşası; Osmanlı sarayında ilk yabancı bando (Napolyon'un III. Selim'e gönderdiği)
1795
Zahire Hazinesi'nin kurulması
1797
Mühendishane'de açılan Matbaanın faaliyete geçmesi
1797
Paris, Viyana ve Berlin'de daimi elçilikler ihdası
1797
Pazvandoğlu isyanı
1797
Rumeli'de dağlı eşkiya hareketleri ve isyanları
17 Eylül 1797
Venedik Devleti'nin ortadan kaldırılması
1798
Mehmed Es'ad Yesari'nin İstanbul'da vefatı
3 Ocak 1798
Fransa'ya karşı Osmanlı-Rus ittifakı
1 Temmuz 1798
Fransa'nın Mısır'a saldırması
3 Eylül 1798
Fransa'ya savaş ilanı
1799
Neticesiz dış istikraz teşebbüsü
5 Ocak 1799
Fransa'ya karşı İngiltere ile ittifak
Şubat 1799
Napolyon'un El-Ariş ve Gazze'yi ele geçirmesi
Mayıs 1799
Napolyon'un Akka'da Cezzar Ahmed Paşa tarafından mağlup edilmesi
Ağustos 1799
Napolyon'un Fransa'ya dönmesi, Mısır'ın işgalinin devamı
__________________
1800
Takvimlerin Jacques Cassini Zicine göre hazırlanmaya başlaması
Mart 1800
Rus ve Osmanlı kuvvetlerinin Yedi Ada Cumhuriyeti'ni kurmaları
1801
Kara Mühendishanesi hocalığına Hüseyin Rıfkı Tamani'nin getirilmesi; Gevrekzade Hafız Hasan Efendi'nin ölümü
Ağustos 1801
Mısır'ın tahliyesine dair mütareke
1802
Fransız ve İngiliz gemilerinin kendi bayrakları altında Karadeniz'e çıkmalarına müsaade edilmesi
1802
Avrupa ile ticaret yapan Osmanlı gayri müslim tüccarına Avrupa devletleri tüccarı statüsünün tanınmasıyla "Avrupa tüccarı" denilen sınıfın ortaya çıkması
25 Haziran 1802
Paris Antlaşması. Fransa ile barış
1803
"Ayvalık İkonomos Akademisi'nin kurulması; "Kuruçeşme Rum Mektebi (Helleno Philosophical School)"nin kurulması
Şubat 1804
Sırp isyanlarının başlaması
1805
Avrupa tarzında ilk hastane'nin Kasımpaşa'daki Tersane-I Amire'de açılması
1805
Osmanlı Devleti'nin Napolyon'un "İmparator" unvanını tanıması
1805
Tersane Hazinesi'nin kurulması
1805
Beykoz Çuka ve Kağıt Fabrikası'nın faaliyete geçmesi
Temmuz 1805
Mehmed Ali Paşa'nın Mısır'a vali olarak tayini
1806
Nizam-ı Cedid'in başarısızlığı ve gerilemesi. İkinci Edirne Vak'ası
1806
Osmanlı-Rus Savaşı
1806
III. Selim'in Mühendishan-i Berri-i Hümayun kanunnamesi
Ocak 1806
Tersane Tıbbiyesi'nin kurulması
Ekim 1806
Memleketeyn 'in Rusya tarafından işgal edilmesi
1807
Vehhabi isyanının had safhaya varması. Haccın engellenmesi
20 Şubat 1807
İngiltere'nin Rusya'nın yanında Osmanlı savaşına iştiraki ve İngiliz filosunun İstanbul önlerine gelmesi
Mart - Eylül 1807
İngiliz filosunun İskenderiye'ye saldırması ve Mehmed Ali tarafından mağlup edilmesi
25 Mayıs 1807
Nizam-ı Cedid'e karşı ayaklanma
29 Mayıs 1807
III. Selim'in tahttan indirilmesi ve Nizam-ı Cedid'in ilgası
29 Mayıs 1807 - 28 Temmuz 1808
IV. Mustafa devri. Siyasi istikrarsızlıklar ve darbeler
1808
Mustafa Rakım'ın celi sülüs ve tuğra'ya yeni üslubunu getirişi
28 Temmuz 1808
Alemdar Mustafa Paşa'nın müdahalesi, IV. Mustafa'nın tahttan indirilmesi, III. Selim'in katli, II. Mahmud'un tahta çıkması
28 Temmuz 1808 - 16 Kasım 1808
Alemdar'ın kısa süren sadareti
29 Eylül 1808
Sened-i İttifak : Devletin ayanlarla uzlaşması
15-16 Kasım 1808
Yeniçeri Ayaklanması : Alemdarın Sonu
5 Ocak 1809
İngiltere ile süren savaşın sonu : Kal'a-i Sultaniyye Antlaşması
1810
II. Mahmud devrinde beşlik "cihadiyye"lerin basılması
1810
İzmir Jimnasium'unun kurulması; Yesarizade Mustafa İzzet'in ta'lik'e son şeklini verişi
1812
Vehhabi ayaklanmasının Mehmed Ali Paşa tarafından bastırılması
1812
Fransız postalarının ilk kuruluşu
28 Mayıs 1812
Rus Savaşı'nın sonu : Bükreş Antlaşması, Sırbistan'a özerklik verilmesi
1816
Miloş Obronoviç'in "başknez" olarak tanınması ve Sırbistan'ın özerliğinin temini
1817
Hüseyin Rıfkı Tamani'nin ölümü
Şubat - Mart 1821
Eflak ve Mora'da Rum isyanlarının başlaması
1823
Avrupa ile ticaretin Türk gemileriyle yapılmasına teşebbüs edilmesi
1824
Rum ayaklanmasını bastırmak üzere Mısır kuvvetlerinin çağrılması
1824
Fatih Külliyesindeki Darü'ş-Şifa'nın yıkılması; Sultan II. Mahmud'un Talim-i sıbyan adı ile ferman yayınlaması; St. Pierre mektebinin kurulması
1826
İhtisab müessesesinin düzenlenmesi
1826
Şinasi'nin doğumu; Mustafa Rakım'ın İstanbul'da vefatı; Ermeni ustalara Nakkaşlık hakkının verilmesi
14 Haziran 1826
Yeniçeri Ocağı'nın ortadan kaldırılması, Asakir-i Mansure-i Muhammediyye'nin kurulması
7 Ekim 1826
Rusya ile Akkerman Antlaşması'nın akdi
1827
Osmanlılar'ın İngiliz yapısı ilk buharlı gemiye sahip olmaları
1827
Tıphane-i Amire'nin kurulması; İlk "Marş-ı Sultani" bestesi (G. Donizetti, II. Mahmud'a)
1827
Mukataa Hazinesi'nin Hazine-i Amire'den ayrılması
4 Nisan 1827
İngiltere ile Rusya arasında Yunanistan'ın bağımsızlığına dair Petersburg Protokolü
Temmuz 1827
Mısır kuvvetlerinin Rum isyanını bastırmaları, Atina'nın teslimi
20 Kasım 1827
Navarin saldırısı : Osmanlı-Mısır donanmasının yakılması
26 Nisan 1828
Rusya'nın savaş ilan etmesi
1829
Ziya Paşa'nın doğumu; Mahmud Celaleddin'in İstanbul'da vefatı; Şevki Efendi'nin İstanbul'da doğuşu
1829
Deli Teşkilatının kaldırılması
14 Eylül 1829
Edirne Barışı : Yunanistan'ın bağımsızlığı
1830
Mühendishane-i Bahri'nin Heybeliada'daki kışlaya taşınması; İshak Efendi'nin Mühendishane başhocalığına getirilmesi; Avrupa'ya talebe gönderilmeye başlanması
1830
Tiftik keçisinin Güney Afrika'da yetiştirilmeye başlanması
1830
Katolik ermeni cemaatinin ve kilisesinin resmen tanınması
1830-1831
Nüfus sayımları
5 Temmuz 1830
Fransızlar'ın Cezayir'e saldırmaları ve ele geçirmeleri
1831
İlk saray konservatuarı (Mızıka-i Hümayun ve Saray Harem Orkestrası)
1831
Timarların kaldırılması (müessese sembolik olarak daha uzun süre devam etti)
1831-1834
İshak Efendi'nin dört ciltilik Mecmua-i Ulum-ı Riyaziye adlı eserinin basılması
1 Kasım 1831
İlk gazete Takvim-i Vekayi'nin neşri
1832
Tıphane-i Amire'nin Şehzadebaşı'ndan Cerrahhane'nin bulunduğu binaya nakledilmesi
1832
Memuriyette, ilmiyye ve mülkiyyede rütbelerin yatayına eşitlenip derece ve elkabın (titulature) tesbiti
1832
Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa'nın isyanı
1832
İstanbul-İzmit "posta yolu" nun yapımı
1832
İngiliz postalarının kuruluşu
29 Ocak 1832
Topkapı Sarayı'na bitişik Gülhane bahçesinde mevcut binalarda Cerrahhane-i Amire'nin açılması
12 Aralık 1832
Mısır kuvvetlerinin Konya'da Osmanlı ordusunu yenmeleri
1833
Feshanenin kuruluşu
2 Şubat 1833
Mısır kuvvetlerinin Kütahya'ya kadar ilerlemeleri
5 Nisan 1833
Rus kuvvetlerinin yardım amacı ile Beykoz'a asker çıkartmaları ve Rus filosunun İstanbul'a gelmesi
Mayıs 1833
Mehmed Ali'nin uzlaşmaya zorlanması : Kütahya Sözleşmesi
8 Temmuz 1833
Mehmed Ali Paşaya karşı Osmanlı-Rus ittifakı : Hünkar İskelesi Antlaşması, Boğazlar'ın diğer devletlere kapatılması
18 Eylül 1833
Münchengraetz Antlaşması
1834
Maçka Kışlası'nda, Mekteb-i Harbiye'nin kurulması
1834
Mukataat Hazinesi'nin isminin "Mansure Hazinesi" olarak değiştirilmesi
1835
Hazine-i Amire ile darphanenin birleştirilmesi
1835-1845
İlk halk konserleri [Tanburi Aleksan Efendi (1815-1864) İstanbul Süleymanpaşa Hanı'ndaki kahvede]
1836
Başhoca İshak Efendi'nin ölümü
1836
İslimye Çuka Fabrikası'nın devlet tarafından işletilmeye başlanması
11 Mart 1836
Umur-ı Hariciye Nezareti'nin kurulması (hatt-ı hümayun tarihi 23 Zilkaade 1251)
1836
Başhoca İshak Efendi'nin ölümü
1836
İslimye Çuka Fabrikası'nın devlet tarafından işletilmeye başlanması
11 Mart 1836
Umur-ı Hariciye Nezareti'nin kurulması (hatt-ı hümayun tarihi 23 Zilkaade 1251)
26 Kasım 1837
Osmanlı yapımı "Eser-i Hayr" adlı buharlı geminin denize indirilmesi
1838
Mekteb-i Adli'nin açılması; Üsküdar'da Cemaran adlı Ermeni yatılı yüksek okulunun kurulması; Müderrishane-i Bahri'nin Tersane'deki yeni binasına nakledilmesi; Sultan II. Mahmud'un ilk öğretim alanında yeni bir teşebbüse girişmesi; Sami Efendi'nin İstanbul'da doğuşu
1838
Maliye Nezareti'nin kurulması ve Hazine-i Amire'nin darphaneden ayrılıp Mansure Hazinesi'yle birleştirilmesi
1838
Defterdarlığın Maliye Nazırlığı'na çevrilmesi
24 Mart 1838
Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliyyenin kurulması
16 Ağustos 1838
İngiliz tüccarına geniş imkanlar tanıyan Balta Limanı Ticaret Muahedesi'nin imzalanması. Bu muahede ile gümrük resmi oranının ihracatta %12, ithalatta %5 olarak tesbiti
1839
"Kaime-i mutebere-i nakdiyye"nin çıkarılması
1839
Ali Süavi'nin doğumu; Mekatib-i Rüşdiye Nezareti'nin kurulması; Mekteb-i Tıbbiye'nin Galatasaray'daki yeni binasına taşınması ve mektebin adının Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane olarak değiştirilmesi; Mekteb-i Ulum-ı Edebiye'nin açılması; Notre Dame de Sion Kız Lisesi'nin kurulması
1839-1844
Dr. Bernard'ın Mekteb-i Tıbbiye nazırlığı dönemi
1839-1845
Mekteb-i Fenn-i Nücum'un faaliyet dönemi
24 Haziran 1839
Mehmed Ali ile savaşın tekrar başlaması, Osmanlı kuvvetlerinin Nizip mağlubiyeti
1 Temmuz 1839
II. Mahmud'un vefatı üzerine Abdülmecid'in tahta çıkması, Osmanlı donanmasının Mehmed Ali'ye teslimi
3 Kasım 1839
Tanzimat Fermanı'nın ilanı
3 Mayıs 1840
Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun Fransa'dan mülhem bir biçimde düzenlenmesi ve kabulü (14 Temmuz 1851'de bu kanun, kanun-u cedid olarak tadilatla yeniden yürülüğe girer)
1840
Gayri müslim tebaadan Avrupa'ya talebe gönderilmeye başlanması
1840
Tanzimat'ın tatbik edildiği yerlerde temettü vergisi konulma kararı
1840
Bütün hazinelerin Maliye Hazinesi'ne katılması
1840
Posta Nezareti'nin kurulması
21 Aralık 1840
Namık Kemal'in doğumu
1841
Lübnan olayları
1841-1906
Ahmed Ali Paşa'nın doğumu. (ressam)
24 Mayıs 1841
İngiltere'nin yardımıyla Mısır meslesinin halli, Mısır'ın veraset usulü ile Mehmed Ali Paşa'ya bırakılması
13 Temmuz 1841
Londra Boğazlar Mukavelenamesi
1842
Askeri Baytar Mektebi'nin açılması
1842-1910
Osman Hamdi (ressam, eğitimci, müzeci, arkeolog)
1843
Hereke Fabrikası'nın kurulması
1843
Zeytinburnu Demir Fabrikası inşaatına başlanması
1843
Muhdes kara gümrüklerinin kaldırılması
1843
Feshane'ye çuka dokuma tezgahlarının ilavesi
1 Şubat 1844
Tashih-i sikke
1844
Feshane'de buhar makinelerinin kullanılmaya başlanması
1845
İzmir'de su kuvvetiyle çalışan kağıt fabrikasının kurulması
1845
Bahriye Mektebi'nin Heybeliada'daki binasına taşınması; Kadı yetiştirmek için Süleymaniye'de "Muallimhane-i Nüvvab" medresesinin kurulması; Rüşdiyelerin Darü'l-fünun'a öğrenci yetiştiren orta dereceli mektepler olarak kabul edilmesi
Ocak 1845
Sultan Abdülmecid'in Meclis-i Vala'yı ziyareti
13 Mart 1845
Meclis-i Muvakkat'ın (Geçici Maarif Meclisi) çalışmalarına başlaması
10 Nisan 1845
Polis (zabıta) teşkilatının kuruluşu (12 Rebiülevvel 1261 tarihli nizamname)
1846
Meclis-i Maarif-i Umumiye kurulması; Mekatib-i Umumiye Nezareti'nin kurulması; Başhoca Seyyid Ali Paşa'nın ölümü
1846
Rus Ticaret Muahedesi
16 Şubat 1846
Zabtiye müşiriyetinin kurulması
########
Darü'l-Fünun kurmada ilk teşebbüs
1847
Timarlı Sipahi Teşkilatı'nın ilgası
1847
Telgrafın Beylerbeyi Sarayı'nda denenmesi
1847
Dersaadet Bankası'nın kuruluşu
1847
İstanbul'da ilk piyano resitali (Liszt Abdülmecid'e Donizetti'nin Mecidiye Marşı'nı çalıyor); Yeşilköy'de bulunan Ayamama Çiftliğinin ziraat talimhanesi şekline getirilerek ilk pamuk ziaati uygulama eğitiminin burada verilmeye başlanması
1 Mart 1847
Recaizade Ekrem'in doğumu
1848
Avrupa'da liberal ihtilaller : Polonya ve Macaristan'da milliyetçi ayaklanmalar
1848
Protestan Ermeni cemaatinin ve kilisesinin resmen tanınması
1848
İstanbul'da ilk Sanayi Mektebi'nin kurulmasına teşebbüs edilmesi
16 Mart 1848
İstanbul'da Darü'l-Muallimin açılması
18 Kasım 1848
Osmanlı yapımı ilk demir vapurun denize indirilmesi
1849
Veteriner öğretim faaliyetlerine başlanması; Yesarizade Mustafa İzzet'in İstanbul'da vefatı
1850
1847'den geçerli sayılmak üzere gümrük resimlerine esas teşkil eden mal fiyatlarında ithalatta %20, ihracatta %16 indirim yapıldıktan sonra gümrük resimlerinin tesbit edilmesi kararı
1850
Ticaret Kanunname-i Hümayunu'nun kabulü
1850
İlk faizsiz kaimenin çıkarılması
1850
Muallim Naci'nin doğumu
12 Mart 1850
Darü'l-Maarif'in öğrenime başlaması
1851
Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun kabulü
1851
Londra Sergisi
1851
Akademik karakterde ilk ilmi dernek olan Encümen-i Daniş'in açılması
18 Temmuz 1851
Encümen-i Daniş'in kurulması
1852
Abdülhak Hamid'in doğumu; İstanbul Şark Cemiyetinin (Societe Orientale de Constantinople) kurulması
1853
"Mukaddes yerler" meselesi, Rusya'nın tazyikleri ve Kırım Savaşı'nın patlaması
1853
İstanbul'da I. Abdülmecid tarafından Dolmabahçe Sarayı'nın inşa ettirilmesi
1854
İlk dış istikraz : Borçlanma devrinin ve alışkanlığının başlaması
1854
Meclis-i Vala'nın "Meclis-i Ali-yi Tanzimat" ve "Meclis-i Ahkam-ı Adliye'ye" ayrılması
1854
İhtisab teşkilatının lağvı
12 Mart 1854
Rusya'ya karşı İngiltere ve Fransa ile ittifak
1855
Piyanonun yüksek sosyeteye geçişi [Leyla (Saz) Hanım'ın babası Hekimbaşı İsmail Paşa'nın köşküne İtalya'dan getirtilen]
1855
Gayri müslimlerden alınan "cizye"nin kaldırılması
1855
Paris Sergisi
16 Ağustos 1855
İstanbul'da Şehremanetinin kurulması (modern belediye idarelerinin başlangıcı)
9 Eylül 1855
Osmanlı İmparatorluğu'nda telgrafın hizmete girmesi
14 Kasım 1855
Et ve Ekmek dışında hemen bütün maddelerden narhın kaldırılması
1856
Rusya'nın Asya'da Türk illeri istikametinde fetihlere başlamasının şartlarının oluşması
1856
Bank-ı Osmani'nin kurulması
1856
Arap alfabesinin Mors alfabesine uyarlanmasıyla telgrafların Türkçe olarak çekilmeye başlanması
1856
Islahat Fermanı
1856-1860
Köstence-Çernevo'da demiryolu hattının yapımı
1856-1866
İzmir-Aydın demiryolu hattının yapımı
15 Şubat 1856
İstanbul Tıp Cemiyeti'nin (Societe Medicale de Constantinople) kurulması
18 Şubat 1856
Islahat Fermanı'nın ilanı
30 Mart 1856
Paris Barış Antlaşması
30 Mart 1856
Rusya'nın bozguna uğraması
30 Mart 1856
Karadeniz'in tarafsız ve silahsız bir hale getirilmesi
22 Mayıs 1856
İstanbul Tıp Cemiyeti'ne Şahane ünvanının verilmesi ve cemiyetin adının, Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane olarak değişmesi
1857
Orman Mektebi açılması hususunda ilk teşebbüs
1857
Cidde olayları ve İngiliz kuvvetlerinin, müslim-gayri müslim çatışmalarına müdahalesi
1857
Gümrük resminin, eşyanın vardığı değil çıktığı yerde alınması usulünü getiren Mahrec Nizamnamesi'nin yayımlanması
1857-1862
Beyrut - Şam şosesinin yapımı
17 Mart 1857
Maarif-i Umumiyye Nezareti'nin kurulması
6 Kasım 1857
Paris'te Mekteb-i Osmani adında bir Osmanlı mektebinin açılması
1858
Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun kabulü
1858
Kız rüşdiye mekteplerinin açılması
1858
Kaimelerin iptali için dış istikraz yapılması
1858-1859
Emlak, arazi ve temettü vergilerinin ayrılması
6 Haziran 1858
Arazi Kanunnamesi'nin kabulü
8 Haziran 1858
Beyoğlu ve Galata'da kurulacak Altıncı Daire-i Belediyye'nin nizamname-yi umumisi (ilk örnek belediye)
1859
Kaimelerin piyasadan toplanabilmesi için "iane-i umumiyye" toplanması
1859
Fransızca'dan yapılan ilk şiir tercümesi risalesi, Şinasi'nin Tercüme-i Manzume'sinin neşri
12 Şubat 1859
Mekteb-i Mülkiyye'nin kuruluşu
1860
Ticaret mahkemelerinin kuruluşu
1860
İlk basılı yerli tiyatro, Şinasi'nin Şair Evlenmesi'nin tefrika edilmesi
1860-1861
Lübnan ve Suriye Olayları
1860-1861
Lübnan'ın imtiyazlı bir eyalet haline getirilmesi
22 Ekim 1860
Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayına başlaması
1861
Abdülmecid'in vefatı ve Abdülaziz'in tahta çıkması
1861
Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniye'nin kuruluşu
1861
Usul-i Muhakemat-ı Ticaret Nizamnamesi'nin kabulü
1861-1866
Rusçuk - Varna demiryolu hattının yapımı
9 Haziran 1861
Cebel-i Lübnan mutasarrıflığı'nın hususi statüsünün tesbiti ve Cebel-i Lübnan nizamnamesi
9 Haziran 1861
David Paşa'nın Lübnan'a vali olarak atanması
29 Nisan 1861
Fransız ve İngilizler'le Kanlıca Ticaret muahedelerinin yapılması. Bu muahede dış ticarette gümrük resmi oranının %8'e yükseltilmesi ve esnaflıkta inhisar sisteminin kaldırılması
1862
Tuna vilayetinin kuruluşu ve Mithad Paşa'nın vali olarak tayini
1862
Gümrük resimlerine esas teşkil eden mal fiyatlarında %10 indirim yapıldıktan sonra gümrük resmi alınmaya başlanması
1862
Kaimelerin piyasadan tamamıyla toplanması
1862
Altının değerinin 100 kuruş olarak tesbiti
1862
Roman türünde Batıdan yapılan ilk tercüme, Fenelon'dan Tercüme-I Telemak'ın Yusuf Kamil Paşa tarafından yayınlanması; Cemiyet-I Tıbbiye-i Osmaniye'nin kurulması
1862
Mahrec-i Aklam'ın kurulması
20 Temmuz 1862
Mekteb-i Maarif-i Adliye'nin, "Mekteb-i Aklam" adı altında yeni bir şekle sokulması
8 Ekim 1862
Islah-ı Sanayi Komisyonu'nun teşkil edilmesi
1863
Abdülaziz'in Mısır'a seyahati
1863
Mithad Paşa tarafından Niş'te ilk Islahhane'nin (sonraki yıllarda Sanayi Mektebi) kuruluşu
1863
İstanbul Eczacılık Cemiyeti'nin (Societe de Constantinople) kurulması; Protestan Robert Koleji'nin açılması
1863
Menafi Sandığı'nın kurulması
1863
Mektuplara pul yapıştırılmaya başlanması
1863
Ticaret-i Bahriyye Kanunnamesi'nin kabulü
13 Ocak 1863
Darü'l-Fünun'da, halka açık serbest konferans şeklinde derslere başlanması
18 Şubat 1863
Sultanahmet Sergisi'nin (Sergi-i Umumi) açılışı
1864
Mekatib-i Sıbyan-ı Müslime Komisyonu'nun kurulması; Mekteb-i Harbiye dahilinde Erkan-ı Harp sınıfının açılması; Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye'nin (Darü'ş-Şafaka) kurulması; Saint Joseph okulunun kurulması; İlk basılmış nazariyat kitabı (Haşim Bey'in Mecmu'atü'l-Makamat'ı)
1864
İyonya adalarının (Yedi Ada Cumhuriyeti'ni oluşturan adalar) İngiltere tarafından Yunanistan'a verilmesi
1864
Karadan Hindistan'ı Avrupa'ya bağlayan telgraf hattının tamamlanması
1864
Islah-ı Sanayi Komisyonu'nun kuruluşu
1864
Nizamiye mahkemelerinin kuruluşu
1864-1876
Paris'e talebe gönderilmesi
8 Ekim 1864
Vilayet Nizamnamesi'nin kabulü
1865
Müstakil Romen kilisesinin kurulması
1865
İstanbul Birinci Şehir Postası'nın kuruluşu
1865
Darü'l-Fünun binasının inşasının tamamlanması ve Maliye Nezareti'ne tahsis edilmesi; Mekteb-i Tıbbiye'nin nazırlığına Cemaleddin Efendi'nin getirilmesi
Eylül 1865
Mekteb-i Osmani'nin lağvedilmesi
1866
Girit isyanları , Yunanistan ile birleşme faaliyetleri
1866
Tezkire türünün son örneği olan Hatimetü'l-Eş'ar'ı yazan Fatih'in ölümü; Halid Ziya'nın doğumu
1866
Mısır veraset usulünün değiştirilmesi
1866
Ahmed Süreyya Emin Bey'in modelini hazırladığı seri ateşli topla Osmanlılar'ın topçulukta hamle yapması
1866
Simkeşler Şirketi'nin kuruluşu
1866
Dahilde sarfedilecek malların rayiç fiyatından %10 indirim yapıldıktan sonra gümrük resimlerinin tesbit edilmesi kararı
1866-1867
Avusturya'nın Prusya karşısında mağlup olması ve Macaristan ile eşit bir birlik kurması : Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
1867
Sırbistan'daki son Osmanlı askeri temsiliyetinin ortadan kaldırılması, Sırp kalelerinin tahliyesi
1867
Rüşdiyelere gayri müslim talebe alınmaya başlanması; Beyrut Amerikan Üniversitesi'nin kurulması
1867
Mısır Valisi İsmail Paşa'nın "hıdiv" olması
1867
Genç Osmanlılar'ın Avrupa'ya kaçmaya başlamaları
1867
Yabancılara mülk edinme hakkının verilmesi
1867
Bahriye Nezareti'nin Kuruluşu
1867
Saraçlar Şirketi'nin kuruluşu
1867
Menafi Sandığı'nın bütün vilayet ve sancak merkezlerine yayılması
1867-1876
İzmir Rıhtımı'nın inşası
22 Şubat 1867
Eğitim sahasında Fransız notasının verilmesi
8 Haziran 1867
Mısır'a hıdivlik statüsünün verilmesi
21 Haziran 1867
Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahati
1868
Ali Paşa'nın Girit isyanlarını teskin etmesi ve Girit'e özerk bir statü verilmesi
1868
Galatasaray Sultanisi'nin açılması
1868
İstanbul Emniyet Sandığı'nın kurulması
1868
Demirciler ve Dökümcüler şirketlerinin kuruluşu
1868
Yunan postasının kapatılması
1868
Feshane'nin modern bir dokuma fabrikası haline getirilmesi
1868
Darü'l-Muallimin-i Sıbyan'nın açılması; Mekteb-i Hiref ve Sanayi'nin kurulması; Sanayi Mektebi'nin kurulması
1 Mart 1868
Adliye Nezareti'nin kurulması
1 Nisan 1868
Şura-yı Devlet'in teşekkülü ve Divan-ı Ahkam-ı Adliyye'nin ayrı bir temyiz organı olarak ayrılması
1 Eylül 1868
Mekteb-i Sultani'nin açılması
1869
Süveyş Kanalı'nın açılması
1869
Osmanlı Ordusu'nun Nizamiye, Redif ve Mustahfız diye üç bölüme ayrılması
1869
Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin ilk kitabının kabulü
1869
Mekteb-i Harbiye dahilinde bir Baytar sınıfının açılması
8 Nisan 1869
İkinci Darü'l-Fünun binasının inşasının tamamlanması ve Darü'l-Fünun-ı Osmani'nin kurulması
26 Ağustos 1869
Turuk Nizamnamesi'nin kabulü
2 Eylül 1869
Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ile ilk ve orta tedrisatın düzenlenmesi
Ekim 1869
Darü'l-Fünun-ı Osmani'de talebe kaydına başlanması
1870
Müstakil Bulgar kilisesinin kurulması ve Bulgarlar'ın Rum Patrikhanesi'nin nüfuzundan çıkmaları
1870
Fransa'nın, Almanya ve Prusya Savaşı'nda ağır mağlubiyet alması
1870
Cenab Şehabeddin'in doğumu; Batılı tarzda ilk roman hikaye türünde, Ahmed Midhat'ın Su-i Zan-Esaret adlı kitabının neşri; Mühendishane'nin Maçka Harbiye Mektebi içerisinde topçu ve istihkam sınıflarında eğitim faaliyetlerine devam etmesi; Sıbyan mekteblerinin ıslahı ve iptidai adı altında yeni mekteplerin açılması; Darü'l-Fünun'ı Osmani'yi teşkil eden şubeler arasında "İlm-i hukuk" şubesinin de yer alması; Tıp eğitiminin Türkçe yapılmaya başlanması
1870
Karadeniz'in tekrar silahlandırılması ve Rusya'nın Paris Antlaşması'nın hükümlerini tanımaması
1870
Darülfünunun açılması teşebbüsü
1870-1927
Kemaledin Bey (mimar)
20 Şubat 1870
Darü'l-Fünun-ı Osmani'nin büyük bir merasimle açılması
26 Nisan 1870
Darü'l-Muallimat'ın açılması
2 Temmuz 1870
Kavanin ve Nizamat Dershanesi'nin açılması
Ekim 1870
Darü'l-Fünun müdürü Tahsin Efendi'nin umuma açık konferanslar (ders-I'am) tertip etmesi
1871
Sadrazam Ali Paşa'nın vefatı
1871
Saint-Esprit okulunun kurulması
1871
Abdülaziz'in şahsi idaresinin artması, Mahmud Nedim Paşa sadareti
1871
Dersaadet Tahvilat Borsası Nizamnamesi'nin yayımlanması
1871
Posta ve Telgraf nezaretlerinin birleştirilmesi ve İkinci Posta Nizamnamesi'nin neşri
22 Ocak 1871
İdare-yi Umumiyye-i Vilayat Nizamnamesi
13 Eylül 1871
Şinasi'nin ölümü
1872
Emniyet Sandığı'nın şubelerinin açılması
1872
Darü'l-Maarif idadisinin kurulması; Maadin Mektebinin kurulması
1873
Meclis-i Tetkikat-ı Şer'iyye'nin kuruluşu
1873
Mehmed Akif'in doğumu; Türkçe ilk modern tıp lugatı olan Lügat-ı Tıbbiye'nin neşredilmesi; Sava Paşa'nın yeni bir Darü'l-Fünun kurmakla görevlendirilmesi; Darü'l-Fünun-ı Osmani'nin kapanması
Haziran 1873
Mekteb-i Sultani'nin, Gülhane Bahçesi'ndeki Saray'a bitişik binalara nakledilmesi
1874
Rusya'nın kışkırtmaları ve Panislavist faaliyetlerin artması
1874
Hukuk Mektebi, Mülkiye Mühendis Mektebi ve Edebiyat Mektebi'nden oluşan Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin açılması; İstanbul Darü'l-Muallimi'nin açılması; İlk basılmış nota (Notacı Emin Efendi, 1845-1907)
1874
Kara gümrüklerinin lağvı
1874
Islah-ı Sanayi Komisyonu faaliyetinin durdurulması
1874-1875
Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin eğitime başlaması; Osmanlı İmparatorluğu'nda sivil mühendislik eğitiminin başlaması
1875
Bosna-Hersek isyanları
1875
Askeri rüşdiye mekteplerinin açılması; Mora Yenişehir İdadisi'nin açılması
1876
Bulgar isyanları
1876
Karadağ'ın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı
1876
Abdülaziz'in tahttan indirilmesi, V. Murad'ın tahta çıkması, hal'i ve Abdülhamid'in cülusu
1876
Meşrutiyet'in ilanı
1876
İstanbul'da Balkan krizini görüşmek üzere internasyonal bir konferansın toplanması : Tersane Konferansı
1876
İstikrazların mürettebat ödemelerinin durdurulması
1876
Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin son kitabının kabulü
1876
Edebi roman hüviyetinde ilk eser olan, Namık Kemal'in İntibahı'nın neşri; İzmir ve Manastır'da yaıtılı idadiler açılması
23 Mart 1876
Ziya Gökalp'in doğumu
23 Aralık 1876
I. Meşrutiyet'in (Kanun-ı Esasi) ilanı
1877
Rusya'nın tecavüzü ve Osmanlı-Rus Savaşı'nın başlaması: Balkanlar'ın ve Doğu Anadolu'nun Rus işgaline uğraması
1877
Mahrec-i Aklam'ın Mekteb-i Mülkiye'nin idadi sınıflarıyla birleştirilmek suretiyle kaldırılması; Mekteb-i Tıbbiye'nin tekrar Gülhane'ye nakledilmesi; Fenn-i Resim ve Mimari Mektebi'nin kurulması
1877-1878
Darü'l-Fünun ve Mekteb-i Sultani'nin bir yıl eğitime ara vermesi
19 Mart 1877
İlk Meclis-i Meb'usan'ın içtimaı (o yılın 28 Haziran'ına kadar çalışır)
25 Eylül 1877
Dersaadet Belediye Kanunu (Meclis-i Mebusan'da müzakere edilerek kabul edilir)
5 Ekim 1877
Vilayet Belediye Kanunu'nun kabulü
13 Aralık 1877
Meclis-i Meb'usan'ın süresiz tatili
1878
Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları imzalanması
1878
Sırbistan, Karadağ ve Romanya'nın müstakil birer devlet olmaları
1878
Bulgaristan Prensliği'nin ortaya çıkması
1878
Ermeni meselesinin zuhuru
1878
Ali Suavi'nin öldürülmesi
1878
Kıbrıs'ın İngiltere tarafından ele geçirilmesi
1878
Bosna ve Hersek'in Avusturya-Macaristan'ın işgal ve idaresine terki
1878
Makedonya meselesinin ortaya çıkması
13 Şubat 1878
Meclisin kapatılması
Ekim 1878
Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin tekrar eğitime başlaması
1879
II. Abdülhamid devrinde basılan kaimelerin toplatılıp imha edilmesi
1879
Mehakim-ı Nizamiye Teşkilatı Kanunu'nun kabulü
1879
Mekatib-i Sıbyaniye Dairesi'nin kurulması; Maarif merkez teşkilatının yeniden düzenlenmesi
1879
Usul-ı Muhakemat-ı Cezaiyye Kanunu'nun kabulü
1880
Vergi reformu
1880
Yafa-Kudüs demiryolu hattının tamamlanması
1880
İlk köy romanı, Ahmed Midhat'ın Bahtiyarlık'ının neşri; Darü'l-Fünun-ı Sultani Turuk u Maabir Mektebi'nin ilk mezunlarını vermesi
1880
Usul-ı Muhakemat-ı Hukukiyye Kanunu'nun kabulü
13 Mart 1880
İstanbul'da bir kız idadisinin açılması
17 Mayıs 1880
Ziya Paşa'nın ölümü
Ekim 1880
Darü'l-Fünun-ı Sultani Hukuk Mektebi'nin ilk mezunlarını vermesi
20 Aralık 1880
Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin ilk mezunlarını vermesi; Journal de la Societe de Pharmacie de Contantinople'un yayınlanması; Cemiyet-I İlmiye'nin kurulması
1881
Mustafa Kemal'in Doğumu
1881
Mısır'ın İngilizler tarafından işgali
1881
Düyun-ı Umumiyye idaresinin kurulması
1881
Mühendishane'de mümtaz sınıf adı altında yeni bir sınıf teşkil edilmesi; Darü'l-Fünun-ı Sultanı Turuk u Maabir Mektebi'nin faaliyetlerinin son bulması; Orman ve Maadin Mektepleri'nin birleştirilmesi
1882
Tunus'un Fransızlar tarafından işgali
1882
Muharrem Kararnamesi'nin neşri
2 Ocak 1882
Sanayi-i Nefise Mektebi'nin kurulması ve Osman Hamdi Bey'in müdür olması
1883
Osmanlı ordusunun Prusya askeri heyeti tarafından ıslahına başlanması
20 Haziran 1884
Mülkiye Mühendis Mektebi kurulması
1 Kasım 1884
Mülkiye Mühendis Mektebi'nin Mühendishane-I Berri-I Hümayun'un bir odasında eğitimine başlaması
2 Aralık 1884
Yahya Kemal'in doğumu
1885
Doğu Rumeli'nin Bulgaristan tarafından ilhakı
1885
Abdülhak Hamid'in Makber'inin neşri
18 Eylül 1885
Doğu Rumeli eyaleti valiliğinin Bulgaristan prensine verilerek bu bölgedeki kontrolün zayıflaması
1886
Adana-Mersin demiryolu hattının tamamlanması
1886
Maarif Nezareti'ne bağlı olarak Mekatib-i Gayri müslime ve Ecnebiye Müfettişliği'nin kurulması
1886
Adana-Mersin demiryolu hattının tamamlanması
1886
Maarif Nezareti'ne bağlı olarak Mekatib-i Gayri müslime ve Ecnebiye Müfettişliği'nin kurulması
1886-1887
Darü'l-muallimin'in yatılı hale getirilmesi
1887
Yedikule Havagazı Fabrikası'nın kurulması
1887
Ahmed Haşim'in doğumu; Şevki Efendi'nin İstanbul'da vefatı
5 Şubat 1887
Beşir Fuad'ın intiharı
1888
Haydarpaşa-İzmir-Ankara demiryolu imtiyazının Almanlar'a verilmesi
1888
Beyrut'ta Saint Joseph Katolik Tıp Mektebi'nin açılması; Baytar sınıfının tekrar Harbiye Mektebi bünyesine alınması
2 Aralık 1888
Namık Kemal'in ölümü
1889
İttihad-ı Osmanı Cemiyeti'nin (İttihat ve Terakki) kurulması
1889
İdadi öğrenimine dayanan dört yıllık bir Mülkiye Baytar Mektebi'nin kurulması
27 Mart 1889
Yakup Kadri'nin doğumu
1890
Bulgar Makedonya ve Anadolu'da Ermeni ihtilal çetelerinin faaliyetlerini arttırmaları
1891
Mülkiye Baytar Mektebi'nin Halkalı Ziraat Mektebi'ne yatılı olarak nakledilmesi
1891
Yol inşaatında bedenen çalışma mecburiyetinin paraya çevrilmesi
1891
Kadıköy - Kurbağalıdere Havagazı Fabrikası'nın kurulması
1891
Hereke Fabrikası'nın halı kısmının açılması
3 Kasım 1891
Darü'l-Muallim'in aliye şubesi açılması
1892
Haydarpaşa-İzmit demiryolu hattının işletmeye açılması
1892
Orman ve Maden Mektebi'nin kapatılması; II. Abdülhamid tarafından Yıldız'da porselen atölyelerinin kurulması
1893-1896
İstanbul-Selanik demiryolu hattının yapımı
1894
Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi'nin ilk veteriner mezunlarını vermesi; İmmaculée Conseption veya St Marie okulunun kurulması; İlk basılmış musiki lugatı (Hoca Kazım Bey'in Musiki Istılahatı)
1894
Sasun'da Ermeni olayları
1894
Selanik-Manastır demiryolu hattının tamamlanması
1895
İstanbul'da Ermeni olayları, yabancı devletlerin Ermeniler lehinde müdahaleleri
1895
Galata Rıhtımı inşaatının tamamlanması
1895
Gayri müslim okullarına Türkçe muallimi tayininin kararlaştırılması
1895
Baruthane-i Amire'de dumansız barut imal edilmesi
14 Şubat 1895
Sadrazam Said Paşa'nın beş fakülteden "darü'l-icaze" oluşan bir darü'l-fünun kurma teklifi
1896
Tevfik Fikret'in Servet-i Fünun'un edebi sayfalarının idareciliğini yüklenmesiyle Edebiyat-ı Cedide devrinin başlaması
1896
Ermenilerin Osmanlı Bankası'nın İstanbul şubesine saldırmaları
1896
Girit isyanının alevlenmesi
1896
Eskişehir-Konya demiryolu hattının tamamlanması
1897
Yunan kuvvetlerinin Girit'e çıkması, Yunan çetelerinin Rumeli'deki Osmanlı sınırlarına saldırmaları
17 Nisan 1897
Osmanlı-Yunan Savaşı ve Osmanlı zaferi
1898
Girit meselesinin devam etmesi; adaya muhtariyet verilmesi Osmanlı kuvvetlerinin geri çekilmesi, Yunan prensi Yorgi'nin vali olarak kabul edilmesi
1899
Bağdat demiryolu imtiyazının Almanlar'a verilmesi
1899
Arifiye-Adapazarı demiryolu hattının açılması
1900
Hicaz demiryolunun inşasına girişilmesi
1900
İstanbul Rıhtımı inşaatının tamamlanması
31 Ağustos 1900
Darü'l-Fünun-ı Şahane'nin kurulması
1901
Servet-i Fünun dergisinin geçici olarak kapatılmasıyla Edebiyat-ı Cedide topluluğunun dağılması; Lügat-ı Tıbbiye'nin ikinci baskısının yapılması; Vidinli Tevfik Paşa'nın ölümü
1901
Makedonya'da çete faaliyetlerinin artması, büyük devletlerin müdahaleleri
1901-1908
Hicaz demiryolu hattının yapımı
1902
Yemen isyanlarının tekrar başlaması
1902
Hereke Fabrikası'na çuka ve şayak tezgahlarının eklenmesi
23 Kasım 1902
Makedonya'da Bulgar İhtilal Cemiyeti'nin faaliyeti
23 Kasım 1902
Cum'a-ı Bala ayaklanması
23 Kasım 1902
Makedonya'ya özel ıslahat planı hazırlanması
8 Aralık 1902
Hüseyin Hilmi Paşa'nın geniş yetkilerle "umumi müfettiş" olarak Makedonya'ya tayini
1903
İdadilerin altı yıla çıkarılması
2-3 Ağustos 1903
İlinden (Aya ilya yortusu günü) isyanı
2-3 Ağustos 1903
Bulgar-Osmanlı Savaşı tehlikesinin doğması
31 Ağustos 1903
Şam Mekteb-i Tıbbiyesi'nin kurulması
Eylül 1903
Mürzsteg Programı : Makedonya'ya muhtariyet verilmesi
1904
Haydarpaşa Rıhtımı'nın tamamlanarak işletmeye açılması
1905
Hereke Fabrikası'nda fes imalatına başlanması
21 Temmuz 1905
Ermeniler'in II. Abdülhamid'e bombalı saldırı tertiplemeleri
1906
Akabe olayları ve Akabe krizi
1908
Beykoz Deri Fabrikası'nın Harbiye Nezareti'ne bağlanması
1908
Osmanlı Eczacı İttihat Cemiyeti'nin kurulması; Osmanlı Cemiyet-i İlmiye-i Baytariyesi'nin açılması; Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti'nin kurulması
23 Temmuz 1908
II. Meşrutiyet'in ilanı
5 Ekim 1908
Avusturya- Macaristan'ın Bosna-Hersek'i ilhak ettiğini ilan etmesi.
6 Ekim 1908
Girit Rumları'nın adayı Yunanistan'a bağladıklarını ilan etmeleri
17 Aralık 1908
II. Meşrutiyet dönemi ilk Meclis-i Meb'usanının toplanması
1909
Adana'da Ermeniler'in ayaklanmaları
1909
Gayri müslimlere "bedel" yerine askerlik hizmeti konulması
1909
Fecr-i-Ati edebi topluluğunun kuruluşu; Cemiyetler Kanunu'nun çıkması; Dişhekimliği Okulu'nun açılması; Orman Mekteb-i Alisi adı altında yeni bir okul açılması; Mekteb-i Tıbbiye'nin, Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye ile birleştirilerek Haydarpaşa'ya nakledilmesi; Muallimhane-i Nüvvab'ın Medresetü'l-Kuzat adını alması; Mülkiye Mühendis Mektebi'nin Nafıa Nezareti'ne bağlanması ve Mühendis Mekteb-i Alisi adını alması
1909-1910
Osmanlı Mühendis ve Mimar Mecmuası'nın çıkması
27 Şubat 1909
Usul-i Muhasebe-ı Umumiyye Kanunu'nun kabul edilmesi
13 Nisan 1909
31 Mart Olayı
19 Nisan 1909
Hareket Ordusu'nun Yeşilköy'e varması, İstanbul'daki kargaşayason vererek düzeni sağlaması
27 Nisan 1909
II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesi, V. Mehmed Reşad'ın tahta çıkarılması
21 Ağustos 1909
Darü'l-Fünun-ı Şahane'nin Vezneciler'deki Zeynep Hanım konağına taşınması
17 Aralık 1909
Meclisin açılması
1910
Arnavutlar'ın ayaklanmaları
1910
Dahili gümrüklerin tamamen kaldırılması
1910
Vilayet merkezlerindeki bir kısım idadilerin "lise"ye dönüştürülmeye başlanması; ilk çalgı metodu (Ali Salahi Bey, Kendikendine Ud Öğrenme Usulü, Matbaa-ı Amire).
1911
Sultan Reşad'ın Arnavutlar'ı teskin için Rumeli seyahatine çıkartılması
1911
İtalya'nın Trablusgarp ve Bingazi'ye saldırması ve işgali
1911
Gayri müslim cemaatlerin birleşerek mektepleri konusunda yeni bir düzenleme istemeleri; 78 devirli ilk plaklar (Tanburi Cemil, Orfeon Record)
1911-1912
Osmanlı İtalyan Savaşı
1912
Yeşilköy Hava Uçuş Okulu'nun Açılışı
1912-1913
Balkan devletlerinin Osmanlı-İtalyan Savaşı'ndan istifade etmek istemeleri : Balkan Savaşı
18 Ocak 1912
Meclis-i Meb'usan'ın feshi
25 Mart 1912
Türk Ocaklarının kurulması
18 Nisan 1912
II. Dönem Meclis-i Meb'usan'ın toplanması
18 Nisan 1912
İtalyanlar'ın Rodos, Oniki Ada ve Çanakkale Boğazı'na tecavüzleri
5 Ağustos 1912
II. Dönem Meclis-i Meb'usan'ın feshi
22 Temmuz 1912
Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükümeti : Büyük Kabine
Eylül - Ekim 1912
I. Balkan Savaşı
15 Ekim 1912
Trablus ve Bingazi'nin İtalya'ya terki : Ouchy Antlaşması, Rodos ve Oniki Ada'nın İtalya elinde kalması
29 Ekim 1912
Kamil Paşa'nın sadareti
29 Kasım 1912
Arnavutluk'un istiklalini ilan etmesi
1913
Liselerin mevcut idadilerin yerini alması
23 Ocak 1913
Babıali Baskını : Mahmud Şevket Paşa'nın sadareti
13 Mart 1913
Muvakkat İdare-i Umumiyye-i Vilayet Kanunu (kanun meclisten geçmeden yürürlüğe girer)
30 Mayıs 1913
I. Balkan Savaşı'nın sona ermesi
11 Haziran 1913
Sadrazam Mahmud Şevket Paşa'nın öldürülmesi, Said Halim Paşa'nın sadareti
29 Haziran 1913
Balkan devletleri arasında savaş : Osmanlı mirasının paylaşılmasının kanlı kavgası
21 Temmuz 1913
Edirne'nin geri alınması
29 Ağustos 1913
Osmanlı-Bulgar barışı : İstanbul Antlaşması
14 Kasım 1913
Osmanlı-Yunan barışı : Atina Antlaşması
14 Aralık 1913
Osmanlı ordusunun Almanya tarafından ıslahı
1914
Ecnebi postalarının hepsinin kapatılması
1914
Dış ticarette gümrük resmi oranının %15'e çıkarılması
1914
Islah-ı Medaris Nizamnamesi
1914
Diş Hekimleri Mezunin ve Talebe Cemiyeti'nin kurulması; Türk Bilgi Derneği'nin kurulması; Medreset'ül-Hattatin'in kurulması; Dar'ül-Hilafeti'l-Aliyye Medreseleri'nin kurulması; Medresetü'l-Hattatin'in İstanbul'da açılışı; Medresetü'l-Hattatin'in açılışı; İlk resmi müzik ve tiyatro okulu (Darü'l-Elhan)
8 Şubat 1914
Anadolu'da Ermeni talepleri doğrultusunda ıslahatı öngören Osmanlı-Rus Antlaşması ("Muamele")
14 Mayıs 1914
III. Dönem Meslis-i Meb'usan
28 Haziran 1914
Avusturya-Macaristan veliahdının Saraybosna'da öldürülmesi
28 Temmuz 1914
Avusturya Macaristan'ın Sırbistan'a savaş ilanı
1 Ağustos 1914
Almanya'nın Rusya'ya savaş ilanı
2 Ağustos 1914
Meclis-i Meb'usan'ın süresiz tatili (IV. Ve son dönem meclis 12 Ocak 1920'de toplanacak ve 2 Nisan 1920'de İstanbul'un işgali üzerine dağıtılarak mebuslar sürgüne yollanacak)
2 Ağustos 1914
Osmanlı Devleti ile Almanya arasında ittifak antlaşmasının imzalanması
4 Ağustos 1914
Almanya'nın Fransa'ya, İngiltere'nin Almanya'ya savaş ilanı : I. Cihan Savaşı'nın başlaması
10 Ağustos 1914
Alman savaş gemilerinin (Yavuz ve Midilli) Boğazlardan geçmelerine izin verilmesi
9 Eylül 1914
1 Ekim tarihinden geçerli olmak üzere kapitülasyonların kaldırılması
12 Eylül 1914
İnas Darü'l-Fünun'unun kurulması
29 Eylül 1914
İslah-ı Medaris Nizamnamesi'nin yayınlanması
29 Ekim 1914
Karadeniz'e açılan Osmanlı filosunun Rus limanlarını topa tutması
Kasım - Aralık 1914
Enver Paşa kumandasındaki Osmanlı kuvvetlerinin Sarıkamış felaketi
3 Kasım 1914
Rusya'nın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı
5 Kasım 1914
İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı
11 Kasım 1914
Osmanlı Devleti'nin İtilaf Devletleri'ne savaş ilanı
14 Kasım 1914
Cihad-ı Ekber ilanı
14 Kasım 1914
İnas Sanayi-I Nefise Mektebi'nin açılması
18 Aralık 1914
Mısır'ın İngiltere himayesinde bir "krallık" haline getirilmesi, Osmanlı Devleti'nin hukukuna son verilmesi
1915
Evrak-ı nakdiyye çıkarılması
1915
Gümrük resmi oranının %30'a yükseltilmesi
1915
Mekteb-i Tıbbiye'nin Darü'l-Fünun'a bağlanarak bugünkü İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne dönüşmesi
Ocak - Şubat 1915
Cemal Paşa kumandasındaki Osmanlı kuvvetlerinin Mısır seferi : Kanal hezimeti
Ocak - 18 Mart 1915
Müttefiklerin Çanakkale Boğazı'nı geçmeye çalışması : Çanakkale Savaşları
27 Mayıs 1915
Doğu Anadolu'da Ruslar'la işbirliği yapan Ermeni nüfusun iç bölgelere taşınması : Tehcir
1916
Hicaz ve Mekke'nin kaybı
1916
İzmit Dokuma Fabrikası'nın kapanması
1916
Tevhid-i Meskukat Kanunu
1916
Dar'ül-Hilafeti'l-Aliyye Medreseleri üstünde Medresetü'l-Mütehassısın adı altında bir ihtisas medresesi kurulması; İlk Musiki cemiyeti (Darü't-Talim-i Musiki)
1917
Yıldırım Orduları Grubu'nun kurulması
1917
Irak ve Suriye cephelerinin çöküşü
1917
Rusya'da Bolşevik ihtilalinin çıkması ve çarlığın sonu
1917
Cemaat mahkemelerinin kaza yetkisinin kaldırılışı
1917
Hukuk-ı Aile Kararnamesi'nin kabulü
25 Mart 1917
Şer'iyye mahkemelerinin Adliye Nezaretine bağlanması
6 Nisan 1917
Amerika Birleşik Devletleri'nin savaşa iştiraki ve Almanya'ya savaş ilanı
1918
Şam Mekteb-i Tıbbiyesi'nin Beyrut'un işgali neticesinde kapanması; Gazi Ahmed Muhtar Paşa'nın ölümü
3 Mart 1918
Brest Litowsk Antlaşması
3 Temmuz 1918
Sultan Reşad'ın vefatı ve Vahdeddin'in tahta çıkması
2 Ekim 1918
Bulgaristan'ın savaştan çekilmesi
8 Ekim 1918
Sadrazam Talat Paşa'nın istifası, Ahmed İzzet Paşa'nın sadareti
Osmanlı tarihinin başlaması
1299
İlk müzik olayı (Selçuklu sultanınca Osman Bey'e Beylik alameti olarak gönderilen tabl-u alem (davul ve sancak)
1302
Osman Gazi'nin Koyunhisarı Zaferi
1302
III. Alaeddin Keykubad'ın ölümü
1312
Mevlevilik tarikatını kuran Sultan Veled'in ölümü
1317
Gülşehri'nin, kendisinden sonraki tercümelere öncülük eden Mantıku't-tayr'ı Ferideddin el-Attar'ın aynı adlı eserini tercüme etmesi
1320
Türk edebiyatında bilinen ilk divana sahip Yunus Emre'nin ölümü
1324
Orhan Gazi'nin tahta geçişi
1326
Bursa'nın fethi
1330
Aşık Paşa'nın Garib-name'yi telif tarihi
1331
İznik'in fethi
1331
İlk Osmanlı medresesinin, İznik'te Orhan Gazi tarafından kurulması
1334
Karesi Beyliği'nin ilhakı
1337
Kocaeli bölgesinin alınışı
1346
Orhan Gazi'nin Kantakuzenos'un kızı ile evliliği ve Bizans ile ittifakı
1349-1352
Bizans'a yardım için Süleyman Paşa'nın Rumeli'ye geçişi ve Çimpi Kalesi'nin üs olarak alınışı
1350
Davud B. Mahmud el-Kayseri'nin ölümü
1352
Osmanlılar'ın Cenevizliler'e Osmanlı topraklarında serbest ticaret yapma imtiyazı vermeleri
1354
Gelibolu'nun fethi
1361
İlk müzikli spor gösterisi (Edirne Kırkpınar yağlı güreşleri)
1362
Orhan Gazi'nin vefatı ve I. Murat'ın tahta çıkışı
1362
Kadıaskerliğin teşkili
1363
Pençik Kanunu'nun çıkışı
1366
Gelibolu'nun elden çıkışı
1371
Çirmen Zaferi
1376
Bulgar Krallığı'nın Osmanlı hakimiyetini kabulü
1377
Gelibolu'nun Osmanlılar'a iadesi
1385-1386
Niş ve Sofya'nın alınışı
1388
Ploşnik bozgunu ve Balkan ittifakının teşekkülü
1389
I. Kosova Zaferi
1389
I. Murat'ın şehadeti, Yıldırım Bayezid'in tahta cülusu
1390
Aydın-Saruhan-Germiyan-Menteşe beyliklerinin ilhakı
1390
Karaman Seferi, Konya'nın muhasarası
1390
Gelibolu tersanesi'nin inşası
1391
İstanbul'un ilk muhasarası
1393
Mahkeme Rüsumu'nun ilk ihdası
1396
Niğbolu Zaferi
1397-1398
Akçay Zaferi ve Karaman Ülkesi'nin Osmanlı hakimiyetini kabulü
1398
Kadı Burhaneddin'in ölümü.
1398
Karadeniz beyliklerinin ilhakı
1400
İlk musiki nazariyatı eseri (Kırşehirli Yusuf B. Nizameddin'in Kitabu'l Edvar'ı)
1400
Bursa'da I. Bayezid tarafından Ulu Cami'nin yaptırılması; İlk Osmanlı Darü'ş-şifa'sının Yıldırım Bayezid tarafından inşa edilmesi
1402
Ankara bozgunu ve Yıldırım Bayezid'in esareti
1402-1413
Fetret Devri, iç karışıklıklar
1409
Süleyman Çelebi tarafından Türk Edebiyatı'nda ilk mevlid örneği olan, Vesiletü'n-Necat adlı eserin yazılışı; İlk besteli dini eser (Süleyman Çelebi'nin Mevlid'i)
1411
Çelebi Mehmed'in tahta çıkışı
1413
I. Mehmed'in duruma hakim olup devleti yeniden kuruşu
1413
(Celaleddin Hızır) Hacı Paşa'nın ölümü
1416
Osmanlı-Venedik Deniz Muharebesi ve Sulhü, Şeyh Bedreddin isyanı
1416
Macar Seferi
1417
Avlonya'nın fethi
1418
Makam teriminin ilk kullanılışı (A. Meragi'nin Makasıdu'l-elhan'ında)
1418-1420
Samsun bölgesinin zaptı
1419-1424
Bursa'da Hacı İvaz'a I. Mehmed tarafından Yeşil Külliye'nin yaptırılması
1421
Çelebi Mehmed'in ölümü ve II. Murad'ın cülusu
1421-1451
İlk resmi musiki çevresi (II. Murad Sarayı)
1422
Mustafa Çelebi'nin (Düzmece) bertarafı
1425
Molla Fenarı'nın ilk Şeyhülislam olarak tayini
1425-1426
İzmir Beyi Cüneyd'in idamı
1425-1426
Teke Beyliği'nin intikali
1427-1428
Germiyan Beyliği'nin intikali
1429
Manyasoğlu Murad tarafından, Türk edebiyatında Seyf Serayi'den sonra, Anadolu Türk edebiyatı sahasında ilk Gülistan tercümesinin yapılışı
1429
Şeyh Hamdullah'ın Amasya'da doğuşu
1430
İlk iki Türkçe musiki kitabı (Hızır B. Abdullah'ın Edvar'ı ve
Bedr-ı Dilşad'ın Muradname'sindeki musiki bölümü)
1430
Selanik'in fethi
1430-1431
Şemsüddin Muhammed B. Hamza el-Fenari'nin ölümü
1431-1432
Kadızade, Salahaddin Musa b. el-Kadi Mahmud el-Bursavi el-Rumi'nin ölümü
1432
Fatih Sultan Mehmed'in doğumu
1434
Edirne'de II. Murad tarafından Muradiye Camii'nin yaptırılması
1434
Edirne'de II. Murad tarafından Muradiye Camii'nin yaptırılması
1436
Muiniddin B. Mustafa tarafından II. Murad'ın isteğiyle ilk Mesnevi tercümesi olan Mesnevi-i Muradiyye adlı eserin yazılışı
1437
Ömer bin Mezid tarafından ilk nazire mecmuasının derlenişi
1439
Semendire'nin alınışı
1440
Osmanlı musiki çalgıları üzerine ilk notlar (Ahmedoğlu Şükrullah)
1440
Başarısız Belgrad kuşatması
1444
Segedin Sulhü
1444
II. Murat'ın tahttan çekilişi, II. Mehmed'in cülusu ve Varna zaferi
1445
II. Mehmed'in tahttan çekilişi ve II. Murad'ın ikinci defa cülusu
1447
Edirne'de II. Murad tarafından Üç Şerefeli Camii'nin yaptırılması
1448
II. Kosova Zaferi
1451
II. Murad'ın ölümü ve II. Mehmed'in ikinci defa cülusu
1451-1512
Geçiş devri. Fatih Sultan Mehmed ve II. Bayezid devri
1453
İstanbul'un fethi
1453
Ayasofya'nın camiye çevrilmesi
1454
İlk Devlet Musiki Okulu (Enderun'un müzik bölümü)
1458-1460
Mora'nın ele geçirilişi
1461
Trabzon Rum İmparatorluğu'nun sonu
1461
Candaroğulları'nın ilhakı
1463
Osmanlı-Venedik Savaşı'nın başlaması
1463-1470
İstanbul'da Fatih Külliyesi'nin inşaası
1466
II. Mehmed'in Arnavut seferi
1468
Karamanoğulları'nın sonu
1468
II. Mehmed tarafından İstanbul'da Topkapı Sarayı'nın tesisi
1469
Ahmed Karahisarı'nın Afyonkarahisar'da doğuşu
1470
Eğriboz'un alınışı
1471
Fatih Külliyesinin açılışı
1472
Topkapı Sarayının inşası
1473
Otlukbeli Zaferi : Osmanlı Akkoyunlu mücadelesi
1474
Ali Kuşçu'nun ölümü
1475
Kırım'ın Osmanlı tabiiyetine girişi
1476
Boğdan seferi ve zaferi
1478
Fatih tarafından ilk altın paranın darbettirilmesi
1478
Şerafeddin Sabuncuoğlu'nun ölümü
1479
Osmanlı-Venedik Sulhü ile Fatih'in Venedikliler'e Trabzon ve Kefe'de ticaret yapma hakkı tanıyan ahidname vermesi
1480
Otranto'ya çıkış ve başarısız Rodos kuşatması
1480
Kadıaskerliğin Rumeli ve Anadolu olarak ikiye ayrılması
1481
II. Mehmed'in vefatı ve II. Bayezid'in tahta çıkışı
1481
100 dirhem gümüşten 400 akçe kesilmesi
1481
Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'a gelişi
1482
Cem Sultan'ın mağlubiyeti, Rodos'a ilticası
1483
Morova Seferi ve Hersek'in ilhakı
1484
Boğdan Seferi
1484
Kili ve Akkirman'ın fethi
1484-1488
Edirne'de Hayreddin'in II. Bayezid'in Külliyesi'ni inşası
1485
Osmanlı-Memlük mücadelesinin başlaması
1485
Şeyh Hamdullah'ın aklam-ı sitte'de kendi üslubunu buluşu
1486
Musiki ile tedavi yapan ilk devlet hastanesi (Edirne, II. Bayezid Külliyesi Şifahanesi)
1488
Hocazade, Muslihiddin Mustafa B. Yusuf B. Salih el-Bursavi'nin ölümü
1488
Sultan II. Bayezid tarafından Edirne'de Bayezid Darü'ş-şifası'nın yapımı
1489
Memlüklere karşı toprak kaybı
1491
Osmanlı-Memlük Barışı
1492
Macar Seferi
1492
İspanya'dan çıkarılan Yahudiler'in de Osmanlı Devleti'nin himayesine girmesi
1494
Nakibüleşraflığın yeniden ve devamlı olarak teşkili
1494
Çin bulutu motifinin tezhib'de ilk kullanılışı
1495
Macarlarla mütareke, Cem Sultan'ın ölümü, Şehzade Süleyman'ın doğumu
1497
İlk Rus elçisinin İstanbul'a gelişi
1498
Lehistan Seferleri
1499
Venedik Harbi
1499
İnebahtı'nın alınışı
1499
Preveze baskını
15??
İlk mevlevi ayinleri (Pençgah, Dügah ve Hüseyni makamlarında üç beste-i kadim)
1500
Modon, Navarin ve Koron'un alınışı
1500-1505
İstanbul'da Yakub Şah B. Sultan Şah'ın II. Bayezid'in Külliyesi'ni inşası
1502
Venedikle sulh
1503
Anadolu sahasında ilk hamse sahibi Akşemseddinzade Hamdullah Hamdi'nin ölümü
1505
Bayezid Külliyesi'nin açılışı
1509
İstanbul'da kıyamet-ı suğra (küçük kıyamet) zelzelesi
1511
Şahkulu Baba Tekeli isyanı, Şehzade Selim Hareketi
1512
II. Bayezid'in tahttan çekilişi, I. Selim'in cülusu
1512
Anadolu Türk edebiyatında ilk Şehrengiz örneğini yazan Mesihi'nin ölümü; Selim döneminden I. Ahmed dönemine kadar olan dönemi ihtiva eden devre.
1514
Çaldıran Zaferi, Tebriz'e giriş
1514
Şahkulu'nun Yavuz Sultan Selim'in Tebriz'i işgaliyle Amasya'ya sürgün gönderilişi
1516
Mısır Seferi ve Mercidabık Zaferi
1517
Ridaniye Zaferi ve Kahire'ye giriş
1517
Haremeyn'in himaye altına alınması
1517
Haliç'te tersane yapımının tamamlanması
1517
Piri Reis'in Mısır'da Sultan Selim'e ilk dünya haritasını sunması
1519
Celali isyanı
1519
Cezayir'in iltihakı
1520
I. Selim'in vefatı, I. Süleyman'ın cülusu
1520
Şeyh Hamdullah'ın İstanbul'da vefatı; Şahkulu'nun İstabul'a gelip Ehl-i Hiref teşkilatına girişi; Hattat Şeyh Hamdullah'ın vefatı
1520-1550
Şahkulu'nun nakkaşhanede faaliyet göstermesi
1521
Belgrad'ın fethi
1521
Piri Reis'in Kitab-ı Bahriye adındaki eserini hazırlaması
1522
Kanuni Sultan Süleyman'ın validesi, Yavuz Sultan Selim'in eşi Ayşe Hafsa Sultan tarafından Manisa'da bimaristan inşa edilmesi
1522
Rodos adasının ilhakı
1524
Mısır'da Hain Ahmed Paşa isyanı
1524
Ahi Çelebi, Ahmed (Mehmed) Çelebi B. Kemal el-Tebrizi'nin ölümü
1525
Yeniçeri isyanı
1525
İlk Fransız elçisi İstanbul'da
1525
Şeyhülislam Zembili Ali Efendi'nin ölümü
1525
Mirim Çelebi, Mahmud B. Muhammed B. Muhammed B. Musa Kadızade'nin ölümü
1526
Mohaç Zaferi
1526
Ahmed Karahisari'nin İstanbul'da vefatı
1527
Bosna'nın fethi'nin tamamlanması
1528
Piri Reis'in Kanuni Sultan Süleyman'a ikinci dünya haritasını takdim etmesi
1528
Nizameddin Abdülali B. Muhammed B. Hüseyin el-Bircendi'nin ölümü
1529
Viyana kuşatması, Budin'in istirdadı, Barbaros'un Marsilya'ya çıkması
1530-1540
Divan-ı Selimi'nin yazılması
1530-1560
Nasuh'un tarihçi, hattat ve ressam olarak faaliyet göstermesi
1530-1588
Sinan'ın imparatorluğun baş mimarı olarak faaliyet göstermesi
1532
Alaman Seferi
1533-1534
Barbaros'un Osmanlı hizmetine girişi ve Cezayir beylerbeyliğine tayini
1534
Irakeyn seferinin açılışı, Tebriz'e ikinci defa giriş ve Bağdat'ın alınışı
1534
Şeyhülislam İbn-i Kemal'in ölümü
1536
Fransızlara kendi bayrakları ile Osmanlı limanlarında ticaret hakkı veren ahidname verilmesi
1536
Veziriazam İbrahim Paşa'nın idamı
1537
Körsof - Avlonya seferi
1538
Preveze Zaferi
1538
Hadım Süleyman Paşa'nın Hint Seferi
1540
Venedik ahidnamesindeki Karadeniz'de ticaret imtiyazının kaldırılması
1540-1560
Kara Memi'nin nakkaşhanede faaliyet göstermesi
1541
Budin'in kati olarak ilhakı ve beylerbeyiği olması
1543
Estergon'un ve İstolni Belgrad'ın fethi
1543
Batı musikisiyle ilk resmi temas (I. François'nın Kanuni'ye gönderdiği saray orkestrası)
1547
Osmanlı-Habsburg Sulhü
1547
Avusturyalılar'a Osmanlı topraklarında emn ü aman üzere ticaret yapma hakkının tanınması
1547
San'a'nın fethi
1548
İkinci İran seferi
1550
Süleymaniye Külliyesi'nin inşaası
1551
Trablusgarb'ın fethi
1552
Piri Reis'in Portekizlilere karşı seferi
1553
Piri Reis'in ölümü
1553-1554
Turgud Reis'in Akdeniz seferi
1553-1554
Nahcıvan Seferi
1555
İlk Osmanlı-İran antlaşması : Amasya Müsalahası
1556
Şankulu'nun vefatı; Kara Memi'nin saray nakkaşhanesine Sernakkaş oluşu; Hattat Ahmed Karahisari'nin vefatı
1557
Dokuzuncu Akdeniz seferi, Fas'ın fethi
1557
Süleymaniye külliyesinin açılışı
1558
Şakayık-ı Nu'maniye telifi
1558
Arifi'nin Süleyman-name'sinin tamamlanması
1559
Şehzade Bayezid ile Selim'in Konya Savaşı ve Bayezid'in yenilerek İran'a sığınması
1560
Cerbe'nin alınışı
1560-1600
Osman'ın Nakkaşhanede faaliyet göstermesi
1561
Taşköprüzade'nin ölümü
1562
Osmanlı-Habsburg Sulhü
1563
Seydi Ali Reis, Ali B. Hüseyin el-Katibi'nin ölümü
1565
Başarısız Malta kuşatması
1565
100 dirhem gümüşten 450 akçe kesilmesi
1566
Kanuni Sultan Süleyman'ın son seferi : Sigetvar ve Sultanın vefatı, II. Selim'in cülusu
1567
Yemen isyanı
1568
Davud el-Antaki'nin Tezkire adlı eserini telif etmesi
1569
Astarhan seferi
1569
Kaptan Kurdıoğlu Hızır Beyin Sumatra seferi
1569-1595
Lokman'ın şehnameci olarak vazife görmesi
1571
Kıbrıs fethinin ikmali
1571
İnebahtı hezimeti
1571
Mustafa B. Ali el-Muvakkit'in ölümü; Takiyyüddin'in müneccimbaşılığa tayin edilmesi
1574
Buğday Zaferi
1574
Tunus'un fethi
1574
Selimiye'nin açılışı
1574
II. Selim'in vefatı ve III. Murad'ın cülusu
1575
Münşeat'üs-Selatın'in III. Murad'a takdimi
1575
Edirne'de Sinan eliyle II. Selim için Selimiye Camii'nin inşası
1577
Takiyüddin'in gözlemlerine 1577'de de kısmen tamamlanan Daru'r-Rasadü'l-Cedid'de (İstanbul Rasathanesi) devam etmesi
1578
Osmanlı-İran Savaşı'nın başlaması
1578
Fas'ta el-Kasrü'l-kebir Zaferi
1578
Kafkaslarda hareket
1580
İlk İngiliz ahidnamesinin verilişi
22 Ocak 1580
İstanbul Rasadhanesi'nin yıktırılması
1583
Meşale Zaferi
18 Kasım 1583
Cizvitlerin Galata'daki Saint Benoit Kilisesi'ne yerleşerek burada St. Benoit mektebini açmaları
1584-1588
Lokman'ın iki ciltlik Hüner-name'sinin tamamlanması
1585
Tebriz'in alınışı
1585
Takiyüddin el-Rasıd'ın ölümü
1586
İlk Sikke tashihi
1587
Gürcistan harekatı
1588
Gence seferi
1588
Resm-i tashih-i sikke konulması
1588-1606
Bosnalı Mehmed'in saraydaki kuyumcuların (zergeran bölüğünün) başı olarak vazife görmesi
1589
İkinci sikke tashihi
1590
Osmanlı-İran Antlaşması
1590
Yeniçerilerin et ihtiyaçlarını karşılamak üzere gümrük resmine "zarar-ı kassabiye" adıyla %1 oranında ilave yapılması
1593
Osmanlı-Habsburg Savaşları
1595
Estergon'un düşüşü
1595
III.Murad'ın vefatı, III. Mehmed'in cülusu
1596
Eğri Kalesi'nin alınışı ve Haçova Zaferi
1598-1663
Davud ve Mehmed Ağalar tarafından İstanbul'da valide sultanlar için Yeni Camii'nin inşası
1599
Osmanlı sarayında ilk Batı müziği aleti (Elizabeth I.'in IV. Mehmed'e gönderdiği org); Davud el-Antaki'nin ölümü
__________________
1600
Sikke tashihi
1601
Kanije Zaferi
1601
İngiliz tüccarının ödeyeceği gümrük resminin %3'e indirileceğinin ahidnameye derci
1603
Osmanı-İran Savaşı'nın başlaması
1603
III. Mehmed'in vefatı, I. Ahmed'in cülusu
1603-1703
I. Ahmed döneminden III. Ahmed dönemine kadar olan dönemi ihtiva eden devre
1607
Asi Canbolatoğlu ve Maanoğlu'nun Oruç ovasında bozguna uğratılması
1609-1610
Celali tenkili için Kuyucu Murad Paşa Anadolu'da
1612
Osmanlı-İran Antlaşması
1612
Hollandalılara ahidname verilmesi
1613
Ömer B. Ahmed el-Ma'I el-Çulli'nin ölümü
1614
Ali B. Veli B. Hamza el-Mağribi'nin ölümü
1615
İran Savaşı'nın yeniden başlaması
1615
Revan Seferi
1617
I. Mustafa'nın cülusu
1617
İstanbul'da Mehmed Ağa tarafından Sultan Ahmed Camii'nin inşası
1618
I. Mustafa'nın hal'I ve II. Osman'ın cülusu
1618
Sikke tashihi
1621
II. Osman'ın Lehistan seferine çıkışı (Hotin seferi)
1622
II. Osman'ın katli ve I. Mustafa'nın yeniden tahta çıkışı
1623
I. Mustafa'nın tahttan indirilip IV. Murad'ın cülusu
1624
Sikke tashihi
1629
Cizvitler tarafından, 1629'da İstanbul'da "Saint Georges" Fransız okulu ile yine "St. Louis Dil Oğlanlar Mektebi"nin kurulması
1634
İlk Şeyhülislam katli (Ahizade Hüseyin Efendi)
1635
IV. Murad'ın Revan seferine çıkışı
1638
Bağdat Seferi ve Bağdat'ın alınışı
1638
Hekimbaşı Emir Çelebi'nin ölümü
1639
Osmanlı-İran sulhü : Kasrışirin Antlaşması
1640
IV. Murad'ın ölümü, İbrahim'in tahta çıkışı, sikke tashihi
1642
Hafız Osman'ın İstanbul'da doğuşu
1642-1698
Hattat Hafız Osman
1645
Girit seferinin açılışı, Hanya'nın alınışı
1648
İbrahim'in hal'ı, IV. Mehmed'in cülusu
1648
Kandiye kuşatması
1650
Osmanlı musikisi eserlerinin ilk notalı tesbiti (Ali Ufki'nin eseri)
1656
Çanakkale Boğazı'nın Venedik ablukası altına alınması
1656
Çınar Vak'ası
1656
Köprülüler devrinin başlaması
1658
Katip Çelebi'nin ölümü
1660
Varad Kalesi'nin alınışı
1663
Uyvar seferi, Uyvar'ın fethi
1664
St. Gotthard bozgunu ve Vasvar Antlaşması
1666
Türk Divan edebiyatında sebk-ı Hindi'nin öncülerinden Naili'nin ölümü
1669
Kandiye'nin alınışı, Girit'in tamamıyla Osmanlı hakimiyetine girişi
1670
Hekimbaşı Salih B. Nasrullah B. Sellüm'ün ölümü
1672
Lehistan seferi, Kamaniçe'nin alınışı
1672
Bucaş Antlaşması
1673
Fransız tüccarının ödediği gümrük resminin %3'e indirilmesi
1676
Osmanlı-Lehistan sulhü : Zorawna Antlaşması
1678
Ukrayna'da Çehrin seferi
1678
Hafız Osman'ın kendi üslubunu gerçekleştirmesi
1680
Mehter etkisinde ilk Batı müziği eseri (N. A. Strungk'un Esther operası)
1680
Mehter etkisinde ilk Batı müziği eseri (N. A. Strungk'un Esther operası)
1682
Osmanlı-Rus Antlaşması
1682
Seyahatname'nin yazarı Evliya Çelebi'nin ölümü
1683
II. Viyana kuşatması ve büyük bozgun
1683
Ebu Abdullah Muhammed b. Süleyman el-Fasi b. Tahir; el-Rıdvani'nin ölümü
1685
Uyvar'ın elden çıkışı
1685
Saraydaki altın ve gümüşten sikke basımı
1686
Budin'in düşüşü
1687
IV. Mehmed'in tahttan indirilmesi, II. Süleyman'ın cülusu
1687
Eğri kalesinin düşüşü
1687
Bir akçe itibarı değerli "mankur" un piyasaya çıkarılması
1688
Belgrad'ın elden çıkışı
1690
Kanije kalesinin düşüşü
1690
Belgrad'ın geri alınışı
1690
Fransızların Mısır'da ödediği gümrük resminin %3 olarak tesbiti
1691
Ebu Bekr Behram b. Abdullah el-Dımaski'nin ölümü
1691
II. Ahmed'in tahta çıkışı
1691
Salankamen bozgunu
1691
Enflasyonu körüklediği için mankur darbının yasaklanması
1695
II. Ahmed'in ölümü
1695
II. Mustafa'nın cülusu, Malikane sisteminin uygulanmaya başlanması
1697
Zenta bozgunu
1698
Şehremini Baruthanesi yangını
1698
Hafız Osman'ın İstanbul'da vefatı
1699
Karlofça Antlaşmasının imzalanması
__________________
1700
Ruslar'la İstanbul Antlaşması'nın imzalanması
1702
İskender Çelebi Bahçesi'ndeki (bugünkü Ataköy) yeni baruthanenin faaliyete geçmesi
1702
Müneccimbaşı Ahmed Dede b. Lütfullah'ın ölümü
1702
İstanbul çuka imalathanesinin faaliyetinin durdurulması
1703
Edirne Vak'ası
1703
III. Ahmed'in tahta çıkışı
1703
"Tuğralı" altın paranın piyasaya çıkarılması
1708
İstanbul'da Selanikli ustaların çalıştığı çuka imalathanesinin kurulması
1709
Tersane içinde bir "lengerhane" yapımı
1711
Prut Zaferi ve Barışı
1711
Rıdvan b. Abdullah el-Razzaz el-Feleke'nin ölümü
1713
"Zincir" altının çıkarılması
1715
Venedik'e savaş açılması ve Mora Seferi
1716
Osmanlı-Avusturya Savaşı, Varadin bozgunu, Temaşvar'ın elden çıkışı
1716
"Fındık" altınının piyasaya çıkarılması
1718
Pasarofça Antlaşması
1718
Valilerin sefer masraflarını karşılamak üzere "imdadiyye-i seferiyye" toplamalarının kabulü
1718-1730
İlk bestekarlar antolojisi (Şeyhülislam Es'ad Efendi'nin Nevşehirli İbrahim Paşa'ya sunduğu Atrabu'l Asar'ı)
1720
İstanbul'da devlet tarafından bir ipekli imalathanesinin kurulması
1720
Batıya hediye gönderilen ilk mehter takımı (III. Ahmed tarafından Lehistan'a)
1720
III. Ahmed için tasvirleri Levni tarafından yapılan Surname-i Vehbi
1721
Çelebi Mehmed Efendi'nin sefaret vazifesiyle Fransa'ya gidişi
1723
İran seferinin üç cepheli olarak açılışı
1724-1725
Azerbaycan harekatı, Tebriz ve Cence'nin alınışı
1726
İbrahim Müteferikka tarafından ilk Türk matbaasının kuruluşu
1727-1839
Türk matbaasının kuruluşu ve yeni unsurlar devresi
1729
"Zer-i mahbub" adıyla yeni bir altının piyasaya sürülmesi
1729
Cevheri'nin Lügat-ı Sıhah'ının Vankulu tarafından yapılan tercümesinin matbaada basılan ilk kitap olması
1730
Yanyalı Mehmed Esad b. Ali b. Osman'ın ölümü
1730
Patrona Halil isyanı, III. Ahmed'in hal'i, I. Mahmud'un cülusu
1732
Osmanlı-İran barışı
1733
İran Savaşı'nın hızlanması, Nadir Şah'ın başarıları
1733
Kefe Mukataası'nın İstanbul Mukataası Kalemi ile birleştirilmesi
1735
Bonneval Ahmed Paşa (Comte de Bonneval) nezaretinde Humbaracı Ocağı'nın kurulması
1736
Osmanlı-Avusturya-Rus Savaşları
1736
Abdullah b. Ebi Bekr b. Süleyman el-Maraşi'nin ölümü
1739
Belgrad Antlaşması
1739
Rus tüccarlarına Karadeniz hariç olmak üzere, Osmanlı suları ve topraklarında ticaret hakkı tanınması
1742
Ömer Şifai'nin ölümü
1743
Osmanlı-İran Savaşı'nın yeniden hızlanması
1745
Matbaanın kurucusu İbrahim Müteferrika'nın ölümü
1746
Osmanlı-İran barışı
1747
Humbaracıbaşı Bonneval Ahmed Paşa'nın ölümü
1748
Avlonya ve Eğriboz mukataalarının Bursa Mukataası Kalemi'ne katılması
1748-1755
İstanbul'da I. Mahmud ve III. Osman tarafından Nuruosmaniye Camii'nin inşa ettirilmesi
1751
Osmanlı musikisi üzerine Batıda yazılan ilk eser (Charles Fonton'un Essai�'si)
1754
I. Mahmud'un ölümü, III. Osman'ın cülusu
1757
III. Osman'ın ölümü, III. Mustafa'nın cülusu
1757-1758
Haremeyn mukataalarının satış ve iltizam işlerinin defterdar tarafından yürütülmeye başlanması
1758
Mustafa Rakım'ın Ünye'de doğuşu
1760 (1173)
Abbas Vesim Efendi b. Abdurrahman b. Abdullah'ın ölümü
1766
Haremeyn mukataalarının darphanece idare olunmaya başlanması
1768
Osmanlı-Rus Savaşı'nın başlaması
1770
Rus filosunun İngilizler'in yardımıyla Akdeniz'e girmesi
1770-1776
Fransız Subayı Baron de Tatt'un İstanbul'da bulunması
1771
Kırım'ın işgali
1772
Tersane yakınlarında Topçu Mektebi'nin kurulması
1773
Mühendishane-i Bahri-i Hümayun'un kuruluşu
1773-1774
Darphanenin Hazine-i Amire'nin yedeği vazifesini görmeye başlaması
1774
Avrupa tarzında teşkil edilmiş olan Sürat Topçuları Ocağı'nın kurulması; Bedreddin Hasan b. Burhaneddin İbrahim el-Ceberti'nin ölümü
1774
Sür'at Topçuları Ocağı'nın kurulması
21 Temmuz 1774
Küçük Kaynarca Antlaşması ve Ruslar'a Karadeniz'de seyrüsefer hakkı tanınması
29 Nisan 1775
Tersane ambarlarında bir odada "Hendese Odası" nın kurulması
1776
Mühendishane-i Bahri-i Hümayun'un açılışı; Boğdan Prensi Alexandır İspilanti Bey'in Bükreş ve Yaş'ta Rum Ortodoks cemaatinde yeni tarz eğitimin ilk adımları atması; Hendese odasına nizam verilmesi
10 Mart 1779
Aynalıkavak Tenkihnamesi
1780
Mehmed Esad Yesari'nin ta'lik hattında Osmanlı üslubunu buluşu
1781
Hendese odasının Mühandishane olarak isimlendirilmesi
1783
Rusya'nın Kırım'ı ilhakı
1784
Avusturyalılar'a Karadeniz'de seyrüsefer hakkı verilmesi
1784
Fransız Lafitte-Clave ve Monnier'in Tersane'deki mühendishanede istihkam dersleri vermeleri
8 Ocak 1784
Osmanlı Devleti'nin Rusya'nın Kırım'ı ilhakını bir "sened" ile resmen tanıması
1787-1788
İstanbul'da bulunan Fransız uzmanların ve subayların tamamen ülkelerine dönmeleri
17 Ağustos 1787
Osmanlı-Rus Savaşı'nın ilanı
9 Şubat 1788
Rusya'nın müttefiki sıfatıyla Avusturya'nın da savaşa girmesi
1789
Kıymetli maden işlenmesinin yasaklanması ve neticesiz dış istikraz teşebbüsü
Ocak 1789
Özi Kalesi'nin Ruslar tarafından zaptı
7 Mayıs 1789
I. Abdülhamid'in ölümü ve III. Selim'in tahta çıkması
11 Temmuz 1789
Osmanlı-İsveç ittifakı
1790
İlk resmi Ermeni mektebinin Kumkapı'da açılması; Gelenbevi, İsmail b. Mustafa b. Mahmud'un ölümü
31 Ocak 1790
Osmanlı-Prusya ittifakı
27 Temmuz 1790
Avusturya'nın Prusya tarafından barışa zorlanması. Reichenbach Konvansiyonu
18 Eylül 1790
Yergöğü Mütarekesi
Ekim - Kasım 1790
Kili ve İsmail kalelerinin Rusya tarafından zaptı
1791-1799
Mevlevi ayininde piyano (!) (Galata Mevlevihanesi, Şeyh Galib/III. Selim zamanı)
4 Ağustos 1791
Avusturya ve Osmanlı Devleti arasındaki son savaşın bitirilmesi. Ziştovi Antlaşması
11 Ağustos 1791
Rus Savaşı'nın sonu. Kalas Mütarekesi
1792
Nizam-ı Cedid hareketinin başlaması
1792
III. Selim devrinde 100'lük guruş basılması
10 Ocak 1792
Kırım'ın Rusya'ya bırakılması
10 Ocak 1792
Yaş Antlaşması
1793
Daimi elçiliklerin ıslahı ve Londra, Paris ve Viyana'da daimi elçilik ihdası
1793
Nizam-ı Cedid Ordusu'nun Kuruluşu
1793
Hasköy'de Humbaracı ve Lağımcı Ocağı kışlasında Mühendishane-i Cedide'nin açılması; Fazıl Hüseyin'in III. Selim'in sarayında hazırladığı Huban-name ve Zenannamesi'nin resimli bir nüshası
1793
Zahire Nezareti'nin kurulması
1793-1794
Baruthane-i Amire'de İngiliz perdahı barut imaline başlanması
1794
Halkalı'da yapılan Azadlu Baruthanesi'nin faaliyete geçmesi
1795
Lehistan'ın Avrupa haritasından silinmesi
1795
Mühendishane-i Berr-i Hümayun'un açılışı; Kara Mühendishanesi binasının inşası; Osmanlı sarayında ilk yabancı bando (Napolyon'un III. Selim'e gönderdiği)
1795
Zahire Hazinesi'nin kurulması
1797
Mühendishane'de açılan Matbaanın faaliyete geçmesi
1797
Paris, Viyana ve Berlin'de daimi elçilikler ihdası
1797
Pazvandoğlu isyanı
1797
Rumeli'de dağlı eşkiya hareketleri ve isyanları
17 Eylül 1797
Venedik Devleti'nin ortadan kaldırılması
1798
Mehmed Es'ad Yesari'nin İstanbul'da vefatı
3 Ocak 1798
Fransa'ya karşı Osmanlı-Rus ittifakı
1 Temmuz 1798
Fransa'nın Mısır'a saldırması
3 Eylül 1798
Fransa'ya savaş ilanı
1799
Neticesiz dış istikraz teşebbüsü
5 Ocak 1799
Fransa'ya karşı İngiltere ile ittifak
Şubat 1799
Napolyon'un El-Ariş ve Gazze'yi ele geçirmesi
Mayıs 1799
Napolyon'un Akka'da Cezzar Ahmed Paşa tarafından mağlup edilmesi
Ağustos 1799
Napolyon'un Fransa'ya dönmesi, Mısır'ın işgalinin devamı
__________________
1800
Takvimlerin Jacques Cassini Zicine göre hazırlanmaya başlaması
Mart 1800
Rus ve Osmanlı kuvvetlerinin Yedi Ada Cumhuriyeti'ni kurmaları
1801
Kara Mühendishanesi hocalığına Hüseyin Rıfkı Tamani'nin getirilmesi; Gevrekzade Hafız Hasan Efendi'nin ölümü
Ağustos 1801
Mısır'ın tahliyesine dair mütareke
1802
Fransız ve İngiliz gemilerinin kendi bayrakları altında Karadeniz'e çıkmalarına müsaade edilmesi
1802
Avrupa ile ticaret yapan Osmanlı gayri müslim tüccarına Avrupa devletleri tüccarı statüsünün tanınmasıyla "Avrupa tüccarı" denilen sınıfın ortaya çıkması
25 Haziran 1802
Paris Antlaşması. Fransa ile barış
1803
"Ayvalık İkonomos Akademisi'nin kurulması; "Kuruçeşme Rum Mektebi (Helleno Philosophical School)"nin kurulması
Şubat 1804
Sırp isyanlarının başlaması
1805
Avrupa tarzında ilk hastane'nin Kasımpaşa'daki Tersane-I Amire'de açılması
1805
Osmanlı Devleti'nin Napolyon'un "İmparator" unvanını tanıması
1805
Tersane Hazinesi'nin kurulması
1805
Beykoz Çuka ve Kağıt Fabrikası'nın faaliyete geçmesi
Temmuz 1805
Mehmed Ali Paşa'nın Mısır'a vali olarak tayini
1806
Nizam-ı Cedid'in başarısızlığı ve gerilemesi. İkinci Edirne Vak'ası
1806
Osmanlı-Rus Savaşı
1806
III. Selim'in Mühendishan-i Berri-i Hümayun kanunnamesi
Ocak 1806
Tersane Tıbbiyesi'nin kurulması
Ekim 1806
Memleketeyn 'in Rusya tarafından işgal edilmesi
1807
Vehhabi isyanının had safhaya varması. Haccın engellenmesi
20 Şubat 1807
İngiltere'nin Rusya'nın yanında Osmanlı savaşına iştiraki ve İngiliz filosunun İstanbul önlerine gelmesi
Mart - Eylül 1807
İngiliz filosunun İskenderiye'ye saldırması ve Mehmed Ali tarafından mağlup edilmesi
25 Mayıs 1807
Nizam-ı Cedid'e karşı ayaklanma
29 Mayıs 1807
III. Selim'in tahttan indirilmesi ve Nizam-ı Cedid'in ilgası
29 Mayıs 1807 - 28 Temmuz 1808
IV. Mustafa devri. Siyasi istikrarsızlıklar ve darbeler
1808
Mustafa Rakım'ın celi sülüs ve tuğra'ya yeni üslubunu getirişi
28 Temmuz 1808
Alemdar Mustafa Paşa'nın müdahalesi, IV. Mustafa'nın tahttan indirilmesi, III. Selim'in katli, II. Mahmud'un tahta çıkması
28 Temmuz 1808 - 16 Kasım 1808
Alemdar'ın kısa süren sadareti
29 Eylül 1808
Sened-i İttifak : Devletin ayanlarla uzlaşması
15-16 Kasım 1808
Yeniçeri Ayaklanması : Alemdarın Sonu
5 Ocak 1809
İngiltere ile süren savaşın sonu : Kal'a-i Sultaniyye Antlaşması
1810
II. Mahmud devrinde beşlik "cihadiyye"lerin basılması
1810
İzmir Jimnasium'unun kurulması; Yesarizade Mustafa İzzet'in ta'lik'e son şeklini verişi
1812
Vehhabi ayaklanmasının Mehmed Ali Paşa tarafından bastırılması
1812
Fransız postalarının ilk kuruluşu
28 Mayıs 1812
Rus Savaşı'nın sonu : Bükreş Antlaşması, Sırbistan'a özerklik verilmesi
1816
Miloş Obronoviç'in "başknez" olarak tanınması ve Sırbistan'ın özerliğinin temini
1817
Hüseyin Rıfkı Tamani'nin ölümü
Şubat - Mart 1821
Eflak ve Mora'da Rum isyanlarının başlaması
1823
Avrupa ile ticaretin Türk gemileriyle yapılmasına teşebbüs edilmesi
1824
Rum ayaklanmasını bastırmak üzere Mısır kuvvetlerinin çağrılması
1824
Fatih Külliyesindeki Darü'ş-Şifa'nın yıkılması; Sultan II. Mahmud'un Talim-i sıbyan adı ile ferman yayınlaması; St. Pierre mektebinin kurulması
1826
İhtisab müessesesinin düzenlenmesi
1826
Şinasi'nin doğumu; Mustafa Rakım'ın İstanbul'da vefatı; Ermeni ustalara Nakkaşlık hakkının verilmesi
14 Haziran 1826
Yeniçeri Ocağı'nın ortadan kaldırılması, Asakir-i Mansure-i Muhammediyye'nin kurulması
7 Ekim 1826
Rusya ile Akkerman Antlaşması'nın akdi
1827
Osmanlılar'ın İngiliz yapısı ilk buharlı gemiye sahip olmaları
1827
Tıphane-i Amire'nin kurulması; İlk "Marş-ı Sultani" bestesi (G. Donizetti, II. Mahmud'a)
1827
Mukataa Hazinesi'nin Hazine-i Amire'den ayrılması
4 Nisan 1827
İngiltere ile Rusya arasında Yunanistan'ın bağımsızlığına dair Petersburg Protokolü
Temmuz 1827
Mısır kuvvetlerinin Rum isyanını bastırmaları, Atina'nın teslimi
20 Kasım 1827
Navarin saldırısı : Osmanlı-Mısır donanmasının yakılması
26 Nisan 1828
Rusya'nın savaş ilan etmesi
1829
Ziya Paşa'nın doğumu; Mahmud Celaleddin'in İstanbul'da vefatı; Şevki Efendi'nin İstanbul'da doğuşu
1829
Deli Teşkilatının kaldırılması
14 Eylül 1829
Edirne Barışı : Yunanistan'ın bağımsızlığı
1830
Mühendishane-i Bahri'nin Heybeliada'daki kışlaya taşınması; İshak Efendi'nin Mühendishane başhocalığına getirilmesi; Avrupa'ya talebe gönderilmeye başlanması
1830
Tiftik keçisinin Güney Afrika'da yetiştirilmeye başlanması
1830
Katolik ermeni cemaatinin ve kilisesinin resmen tanınması
1830-1831
Nüfus sayımları
5 Temmuz 1830
Fransızlar'ın Cezayir'e saldırmaları ve ele geçirmeleri
1831
İlk saray konservatuarı (Mızıka-i Hümayun ve Saray Harem Orkestrası)
1831
Timarların kaldırılması (müessese sembolik olarak daha uzun süre devam etti)
1831-1834
İshak Efendi'nin dört ciltilik Mecmua-i Ulum-ı Riyaziye adlı eserinin basılması
1 Kasım 1831
İlk gazete Takvim-i Vekayi'nin neşri
1832
Tıphane-i Amire'nin Şehzadebaşı'ndan Cerrahhane'nin bulunduğu binaya nakledilmesi
1832
Memuriyette, ilmiyye ve mülkiyyede rütbelerin yatayına eşitlenip derece ve elkabın (titulature) tesbiti
1832
Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa'nın isyanı
1832
İstanbul-İzmit "posta yolu" nun yapımı
1832
İngiliz postalarının kuruluşu
29 Ocak 1832
Topkapı Sarayı'na bitişik Gülhane bahçesinde mevcut binalarda Cerrahhane-i Amire'nin açılması
12 Aralık 1832
Mısır kuvvetlerinin Konya'da Osmanlı ordusunu yenmeleri
1833
Feshanenin kuruluşu
2 Şubat 1833
Mısır kuvvetlerinin Kütahya'ya kadar ilerlemeleri
5 Nisan 1833
Rus kuvvetlerinin yardım amacı ile Beykoz'a asker çıkartmaları ve Rus filosunun İstanbul'a gelmesi
Mayıs 1833
Mehmed Ali'nin uzlaşmaya zorlanması : Kütahya Sözleşmesi
8 Temmuz 1833
Mehmed Ali Paşaya karşı Osmanlı-Rus ittifakı : Hünkar İskelesi Antlaşması, Boğazlar'ın diğer devletlere kapatılması
18 Eylül 1833
Münchengraetz Antlaşması
1834
Maçka Kışlası'nda, Mekteb-i Harbiye'nin kurulması
1834
Mukataat Hazinesi'nin isminin "Mansure Hazinesi" olarak değiştirilmesi
1835
Hazine-i Amire ile darphanenin birleştirilmesi
1835-1845
İlk halk konserleri [Tanburi Aleksan Efendi (1815-1864) İstanbul Süleymanpaşa Hanı'ndaki kahvede]
1836
Başhoca İshak Efendi'nin ölümü
1836
İslimye Çuka Fabrikası'nın devlet tarafından işletilmeye başlanması
11 Mart 1836
Umur-ı Hariciye Nezareti'nin kurulması (hatt-ı hümayun tarihi 23 Zilkaade 1251)
1836
Başhoca İshak Efendi'nin ölümü
1836
İslimye Çuka Fabrikası'nın devlet tarafından işletilmeye başlanması
11 Mart 1836
Umur-ı Hariciye Nezareti'nin kurulması (hatt-ı hümayun tarihi 23 Zilkaade 1251)
26 Kasım 1837
Osmanlı yapımı "Eser-i Hayr" adlı buharlı geminin denize indirilmesi
1838
Mekteb-i Adli'nin açılması; Üsküdar'da Cemaran adlı Ermeni yatılı yüksek okulunun kurulması; Müderrishane-i Bahri'nin Tersane'deki yeni binasına nakledilmesi; Sultan II. Mahmud'un ilk öğretim alanında yeni bir teşebbüse girişmesi; Sami Efendi'nin İstanbul'da doğuşu
1838
Maliye Nezareti'nin kurulması ve Hazine-i Amire'nin darphaneden ayrılıp Mansure Hazinesi'yle birleştirilmesi
1838
Defterdarlığın Maliye Nazırlığı'na çevrilmesi
24 Mart 1838
Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliyyenin kurulması
16 Ağustos 1838
İngiliz tüccarına geniş imkanlar tanıyan Balta Limanı Ticaret Muahedesi'nin imzalanması. Bu muahede ile gümrük resmi oranının ihracatta %12, ithalatta %5 olarak tesbiti
1839
"Kaime-i mutebere-i nakdiyye"nin çıkarılması
1839
Ali Süavi'nin doğumu; Mekatib-i Rüşdiye Nezareti'nin kurulması; Mekteb-i Tıbbiye'nin Galatasaray'daki yeni binasına taşınması ve mektebin adının Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane olarak değiştirilmesi; Mekteb-i Ulum-ı Edebiye'nin açılması; Notre Dame de Sion Kız Lisesi'nin kurulması
1839-1844
Dr. Bernard'ın Mekteb-i Tıbbiye nazırlığı dönemi
1839-1845
Mekteb-i Fenn-i Nücum'un faaliyet dönemi
24 Haziran 1839
Mehmed Ali ile savaşın tekrar başlaması, Osmanlı kuvvetlerinin Nizip mağlubiyeti
1 Temmuz 1839
II. Mahmud'un vefatı üzerine Abdülmecid'in tahta çıkması, Osmanlı donanmasının Mehmed Ali'ye teslimi
3 Kasım 1839
Tanzimat Fermanı'nın ilanı
3 Mayıs 1840
Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun Fransa'dan mülhem bir biçimde düzenlenmesi ve kabulü (14 Temmuz 1851'de bu kanun, kanun-u cedid olarak tadilatla yeniden yürülüğe girer)
1840
Gayri müslim tebaadan Avrupa'ya talebe gönderilmeye başlanması
1840
Tanzimat'ın tatbik edildiği yerlerde temettü vergisi konulma kararı
1840
Bütün hazinelerin Maliye Hazinesi'ne katılması
1840
Posta Nezareti'nin kurulması
21 Aralık 1840
Namık Kemal'in doğumu
1841
Lübnan olayları
1841-1906
Ahmed Ali Paşa'nın doğumu. (ressam)
24 Mayıs 1841
İngiltere'nin yardımıyla Mısır meslesinin halli, Mısır'ın veraset usulü ile Mehmed Ali Paşa'ya bırakılması
13 Temmuz 1841
Londra Boğazlar Mukavelenamesi
1842
Askeri Baytar Mektebi'nin açılması
1842-1910
Osman Hamdi (ressam, eğitimci, müzeci, arkeolog)
1843
Hereke Fabrikası'nın kurulması
1843
Zeytinburnu Demir Fabrikası inşaatına başlanması
1843
Muhdes kara gümrüklerinin kaldırılması
1843
Feshane'ye çuka dokuma tezgahlarının ilavesi
1 Şubat 1844
Tashih-i sikke
1844
Feshane'de buhar makinelerinin kullanılmaya başlanması
1845
İzmir'de su kuvvetiyle çalışan kağıt fabrikasının kurulması
1845
Bahriye Mektebi'nin Heybeliada'daki binasına taşınması; Kadı yetiştirmek için Süleymaniye'de "Muallimhane-i Nüvvab" medresesinin kurulması; Rüşdiyelerin Darü'l-fünun'a öğrenci yetiştiren orta dereceli mektepler olarak kabul edilmesi
Ocak 1845
Sultan Abdülmecid'in Meclis-i Vala'yı ziyareti
13 Mart 1845
Meclis-i Muvakkat'ın (Geçici Maarif Meclisi) çalışmalarına başlaması
10 Nisan 1845
Polis (zabıta) teşkilatının kuruluşu (12 Rebiülevvel 1261 tarihli nizamname)
1846
Meclis-i Maarif-i Umumiye kurulması; Mekatib-i Umumiye Nezareti'nin kurulması; Başhoca Seyyid Ali Paşa'nın ölümü
1846
Rus Ticaret Muahedesi
16 Şubat 1846
Zabtiye müşiriyetinin kurulması
########
Darü'l-Fünun kurmada ilk teşebbüs
1847
Timarlı Sipahi Teşkilatı'nın ilgası
1847
Telgrafın Beylerbeyi Sarayı'nda denenmesi
1847
Dersaadet Bankası'nın kuruluşu
1847
İstanbul'da ilk piyano resitali (Liszt Abdülmecid'e Donizetti'nin Mecidiye Marşı'nı çalıyor); Yeşilköy'de bulunan Ayamama Çiftliğinin ziraat talimhanesi şekline getirilerek ilk pamuk ziaati uygulama eğitiminin burada verilmeye başlanması
1 Mart 1847
Recaizade Ekrem'in doğumu
1848
Avrupa'da liberal ihtilaller : Polonya ve Macaristan'da milliyetçi ayaklanmalar
1848
Protestan Ermeni cemaatinin ve kilisesinin resmen tanınması
1848
İstanbul'da ilk Sanayi Mektebi'nin kurulmasına teşebbüs edilmesi
16 Mart 1848
İstanbul'da Darü'l-Muallimin açılması
18 Kasım 1848
Osmanlı yapımı ilk demir vapurun denize indirilmesi
1849
Veteriner öğretim faaliyetlerine başlanması; Yesarizade Mustafa İzzet'in İstanbul'da vefatı
1850
1847'den geçerli sayılmak üzere gümrük resimlerine esas teşkil eden mal fiyatlarında ithalatta %20, ihracatta %16 indirim yapıldıktan sonra gümrük resimlerinin tesbit edilmesi kararı
1850
Ticaret Kanunname-i Hümayunu'nun kabulü
1850
İlk faizsiz kaimenin çıkarılması
1850
Muallim Naci'nin doğumu
12 Mart 1850
Darü'l-Maarif'in öğrenime başlaması
1851
Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun kabulü
1851
Londra Sergisi
1851
Akademik karakterde ilk ilmi dernek olan Encümen-i Daniş'in açılması
18 Temmuz 1851
Encümen-i Daniş'in kurulması
1852
Abdülhak Hamid'in doğumu; İstanbul Şark Cemiyetinin (Societe Orientale de Constantinople) kurulması
1853
"Mukaddes yerler" meselesi, Rusya'nın tazyikleri ve Kırım Savaşı'nın patlaması
1853
İstanbul'da I. Abdülmecid tarafından Dolmabahçe Sarayı'nın inşa ettirilmesi
1854
İlk dış istikraz : Borçlanma devrinin ve alışkanlığının başlaması
1854
Meclis-i Vala'nın "Meclis-i Ali-yi Tanzimat" ve "Meclis-i Ahkam-ı Adliye'ye" ayrılması
1854
İhtisab teşkilatının lağvı
12 Mart 1854
Rusya'ya karşı İngiltere ve Fransa ile ittifak
1855
Piyanonun yüksek sosyeteye geçişi [Leyla (Saz) Hanım'ın babası Hekimbaşı İsmail Paşa'nın köşküne İtalya'dan getirtilen]
1855
Gayri müslimlerden alınan "cizye"nin kaldırılması
1855
Paris Sergisi
16 Ağustos 1855
İstanbul'da Şehremanetinin kurulması (modern belediye idarelerinin başlangıcı)
9 Eylül 1855
Osmanlı İmparatorluğu'nda telgrafın hizmete girmesi
14 Kasım 1855
Et ve Ekmek dışında hemen bütün maddelerden narhın kaldırılması
1856
Rusya'nın Asya'da Türk illeri istikametinde fetihlere başlamasının şartlarının oluşması
1856
Bank-ı Osmani'nin kurulması
1856
Arap alfabesinin Mors alfabesine uyarlanmasıyla telgrafların Türkçe olarak çekilmeye başlanması
1856
Islahat Fermanı
1856-1860
Köstence-Çernevo'da demiryolu hattının yapımı
1856-1866
İzmir-Aydın demiryolu hattının yapımı
15 Şubat 1856
İstanbul Tıp Cemiyeti'nin (Societe Medicale de Constantinople) kurulması
18 Şubat 1856
Islahat Fermanı'nın ilanı
30 Mart 1856
Paris Barış Antlaşması
30 Mart 1856
Rusya'nın bozguna uğraması
30 Mart 1856
Karadeniz'in tarafsız ve silahsız bir hale getirilmesi
22 Mayıs 1856
İstanbul Tıp Cemiyeti'ne Şahane ünvanının verilmesi ve cemiyetin adının, Cemiyet-i Tıbbiye-i Şahane olarak değişmesi
1857
Orman Mektebi açılması hususunda ilk teşebbüs
1857
Cidde olayları ve İngiliz kuvvetlerinin, müslim-gayri müslim çatışmalarına müdahalesi
1857
Gümrük resminin, eşyanın vardığı değil çıktığı yerde alınması usulünü getiren Mahrec Nizamnamesi'nin yayımlanması
1857-1862
Beyrut - Şam şosesinin yapımı
17 Mart 1857
Maarif-i Umumiyye Nezareti'nin kurulması
6 Kasım 1857
Paris'te Mekteb-i Osmani adında bir Osmanlı mektebinin açılması
1858
Ceza Kanunname-i Hümayunu'nun kabulü
1858
Kız rüşdiye mekteplerinin açılması
1858
Kaimelerin iptali için dış istikraz yapılması
1858-1859
Emlak, arazi ve temettü vergilerinin ayrılması
6 Haziran 1858
Arazi Kanunnamesi'nin kabulü
8 Haziran 1858
Beyoğlu ve Galata'da kurulacak Altıncı Daire-i Belediyye'nin nizamname-yi umumisi (ilk örnek belediye)
1859
Kaimelerin piyasadan toplanabilmesi için "iane-i umumiyye" toplanması
1859
Fransızca'dan yapılan ilk şiir tercümesi risalesi, Şinasi'nin Tercüme-i Manzume'sinin neşri
12 Şubat 1859
Mekteb-i Mülkiyye'nin kuruluşu
1860
Ticaret mahkemelerinin kuruluşu
1860
İlk basılı yerli tiyatro, Şinasi'nin Şair Evlenmesi'nin tefrika edilmesi
1860-1861
Lübnan ve Suriye Olayları
1860-1861
Lübnan'ın imtiyazlı bir eyalet haline getirilmesi
22 Ekim 1860
Tercüman-ı Ahval gazetesinin yayına başlaması
1861
Abdülmecid'in vefatı ve Abdülaziz'in tahta çıkması
1861
Cemiyet-i İlmiyye-i Osmaniye'nin kuruluşu
1861
Usul-i Muhakemat-ı Ticaret Nizamnamesi'nin kabulü
1861-1866
Rusçuk - Varna demiryolu hattının yapımı
9 Haziran 1861
Cebel-i Lübnan mutasarrıflığı'nın hususi statüsünün tesbiti ve Cebel-i Lübnan nizamnamesi
9 Haziran 1861
David Paşa'nın Lübnan'a vali olarak atanması
29 Nisan 1861
Fransız ve İngilizler'le Kanlıca Ticaret muahedelerinin yapılması. Bu muahede dış ticarette gümrük resmi oranının %8'e yükseltilmesi ve esnaflıkta inhisar sisteminin kaldırılması
1862
Tuna vilayetinin kuruluşu ve Mithad Paşa'nın vali olarak tayini
1862
Gümrük resimlerine esas teşkil eden mal fiyatlarında %10 indirim yapıldıktan sonra gümrük resmi alınmaya başlanması
1862
Kaimelerin piyasadan tamamıyla toplanması
1862
Altının değerinin 100 kuruş olarak tesbiti
1862
Roman türünde Batıdan yapılan ilk tercüme, Fenelon'dan Tercüme-I Telemak'ın Yusuf Kamil Paşa tarafından yayınlanması; Cemiyet-I Tıbbiye-i Osmaniye'nin kurulması
1862
Mahrec-i Aklam'ın kurulması
20 Temmuz 1862
Mekteb-i Maarif-i Adliye'nin, "Mekteb-i Aklam" adı altında yeni bir şekle sokulması
8 Ekim 1862
Islah-ı Sanayi Komisyonu'nun teşkil edilmesi
1863
Abdülaziz'in Mısır'a seyahati
1863
Mithad Paşa tarafından Niş'te ilk Islahhane'nin (sonraki yıllarda Sanayi Mektebi) kuruluşu
1863
İstanbul Eczacılık Cemiyeti'nin (Societe de Constantinople) kurulması; Protestan Robert Koleji'nin açılması
1863
Menafi Sandığı'nın kurulması
1863
Mektuplara pul yapıştırılmaya başlanması
1863
Ticaret-i Bahriyye Kanunnamesi'nin kabulü
13 Ocak 1863
Darü'l-Fünun'da, halka açık serbest konferans şeklinde derslere başlanması
18 Şubat 1863
Sultanahmet Sergisi'nin (Sergi-i Umumi) açılışı
1864
Mekatib-i Sıbyan-ı Müslime Komisyonu'nun kurulması; Mekteb-i Harbiye dahilinde Erkan-ı Harp sınıfının açılması; Cemiyet-i Tedrisiye-i İslamiye'nin (Darü'ş-Şafaka) kurulması; Saint Joseph okulunun kurulması; İlk basılmış nazariyat kitabı (Haşim Bey'in Mecmu'atü'l-Makamat'ı)
1864
İyonya adalarının (Yedi Ada Cumhuriyeti'ni oluşturan adalar) İngiltere tarafından Yunanistan'a verilmesi
1864
Karadan Hindistan'ı Avrupa'ya bağlayan telgraf hattının tamamlanması
1864
Islah-ı Sanayi Komisyonu'nun kuruluşu
1864
Nizamiye mahkemelerinin kuruluşu
1864-1876
Paris'e talebe gönderilmesi
8 Ekim 1864
Vilayet Nizamnamesi'nin kabulü
1865
Müstakil Romen kilisesinin kurulması
1865
İstanbul Birinci Şehir Postası'nın kuruluşu
1865
Darü'l-Fünun binasının inşasının tamamlanması ve Maliye Nezareti'ne tahsis edilmesi; Mekteb-i Tıbbiye'nin nazırlığına Cemaleddin Efendi'nin getirilmesi
Eylül 1865
Mekteb-i Osmani'nin lağvedilmesi
1866
Girit isyanları , Yunanistan ile birleşme faaliyetleri
1866
Tezkire türünün son örneği olan Hatimetü'l-Eş'ar'ı yazan Fatih'in ölümü; Halid Ziya'nın doğumu
1866
Mısır veraset usulünün değiştirilmesi
1866
Ahmed Süreyya Emin Bey'in modelini hazırladığı seri ateşli topla Osmanlılar'ın topçulukta hamle yapması
1866
Simkeşler Şirketi'nin kuruluşu
1866
Dahilde sarfedilecek malların rayiç fiyatından %10 indirim yapıldıktan sonra gümrük resimlerinin tesbit edilmesi kararı
1866-1867
Avusturya'nın Prusya karşısında mağlup olması ve Macaristan ile eşit bir birlik kurması : Avusturya-Macaristan İmparatorluğu
1867
Sırbistan'daki son Osmanlı askeri temsiliyetinin ortadan kaldırılması, Sırp kalelerinin tahliyesi
1867
Rüşdiyelere gayri müslim talebe alınmaya başlanması; Beyrut Amerikan Üniversitesi'nin kurulması
1867
Mısır Valisi İsmail Paşa'nın "hıdiv" olması
1867
Genç Osmanlılar'ın Avrupa'ya kaçmaya başlamaları
1867
Yabancılara mülk edinme hakkının verilmesi
1867
Bahriye Nezareti'nin Kuruluşu
1867
Saraçlar Şirketi'nin kuruluşu
1867
Menafi Sandığı'nın bütün vilayet ve sancak merkezlerine yayılması
1867-1876
İzmir Rıhtımı'nın inşası
22 Şubat 1867
Eğitim sahasında Fransız notasının verilmesi
8 Haziran 1867
Mısır'a hıdivlik statüsünün verilmesi
21 Haziran 1867
Sultan Abdülaziz'in Avrupa seyahati
1868
Ali Paşa'nın Girit isyanlarını teskin etmesi ve Girit'e özerk bir statü verilmesi
1868
Galatasaray Sultanisi'nin açılması
1868
İstanbul Emniyet Sandığı'nın kurulması
1868
Demirciler ve Dökümcüler şirketlerinin kuruluşu
1868
Yunan postasının kapatılması
1868
Feshane'nin modern bir dokuma fabrikası haline getirilmesi
1868
Darü'l-Muallimin-i Sıbyan'nın açılması; Mekteb-i Hiref ve Sanayi'nin kurulması; Sanayi Mektebi'nin kurulması
1 Mart 1868
Adliye Nezareti'nin kurulması
1 Nisan 1868
Şura-yı Devlet'in teşekkülü ve Divan-ı Ahkam-ı Adliyye'nin ayrı bir temyiz organı olarak ayrılması
1 Eylül 1868
Mekteb-i Sultani'nin açılması
1869
Süveyş Kanalı'nın açılması
1869
Osmanlı Ordusu'nun Nizamiye, Redif ve Mustahfız diye üç bölüme ayrılması
1869
Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin ilk kitabının kabulü
1869
Mekteb-i Harbiye dahilinde bir Baytar sınıfının açılması
8 Nisan 1869
İkinci Darü'l-Fünun binasının inşasının tamamlanması ve Darü'l-Fünun-ı Osmani'nin kurulması
26 Ağustos 1869
Turuk Nizamnamesi'nin kabulü
2 Eylül 1869
Maarif-i Umumiyye Nizamnamesi ile ilk ve orta tedrisatın düzenlenmesi
Ekim 1869
Darü'l-Fünun-ı Osmani'de talebe kaydına başlanması
1870
Müstakil Bulgar kilisesinin kurulması ve Bulgarlar'ın Rum Patrikhanesi'nin nüfuzundan çıkmaları
1870
Fransa'nın, Almanya ve Prusya Savaşı'nda ağır mağlubiyet alması
1870
Cenab Şehabeddin'in doğumu; Batılı tarzda ilk roman hikaye türünde, Ahmed Midhat'ın Su-i Zan-Esaret adlı kitabının neşri; Mühendishane'nin Maçka Harbiye Mektebi içerisinde topçu ve istihkam sınıflarında eğitim faaliyetlerine devam etmesi; Sıbyan mekteblerinin ıslahı ve iptidai adı altında yeni mekteplerin açılması; Darü'l-Fünun'ı Osmani'yi teşkil eden şubeler arasında "İlm-i hukuk" şubesinin de yer alması; Tıp eğitiminin Türkçe yapılmaya başlanması
1870
Karadeniz'in tekrar silahlandırılması ve Rusya'nın Paris Antlaşması'nın hükümlerini tanımaması
1870
Darülfünunun açılması teşebbüsü
1870-1927
Kemaledin Bey (mimar)
20 Şubat 1870
Darü'l-Fünun-ı Osmani'nin büyük bir merasimle açılması
26 Nisan 1870
Darü'l-Muallimat'ın açılması
2 Temmuz 1870
Kavanin ve Nizamat Dershanesi'nin açılması
Ekim 1870
Darü'l-Fünun müdürü Tahsin Efendi'nin umuma açık konferanslar (ders-I'am) tertip etmesi
1871
Sadrazam Ali Paşa'nın vefatı
1871
Saint-Esprit okulunun kurulması
1871
Abdülaziz'in şahsi idaresinin artması, Mahmud Nedim Paşa sadareti
1871
Dersaadet Tahvilat Borsası Nizamnamesi'nin yayımlanması
1871
Posta ve Telgraf nezaretlerinin birleştirilmesi ve İkinci Posta Nizamnamesi'nin neşri
22 Ocak 1871
İdare-yi Umumiyye-i Vilayat Nizamnamesi
13 Eylül 1871
Şinasi'nin ölümü
1872
Emniyet Sandığı'nın şubelerinin açılması
1872
Darü'l-Maarif idadisinin kurulması; Maadin Mektebinin kurulması
1873
Meclis-i Tetkikat-ı Şer'iyye'nin kuruluşu
1873
Mehmed Akif'in doğumu; Türkçe ilk modern tıp lugatı olan Lügat-ı Tıbbiye'nin neşredilmesi; Sava Paşa'nın yeni bir Darü'l-Fünun kurmakla görevlendirilmesi; Darü'l-Fünun-ı Osmani'nin kapanması
Haziran 1873
Mekteb-i Sultani'nin, Gülhane Bahçesi'ndeki Saray'a bitişik binalara nakledilmesi
1874
Rusya'nın kışkırtmaları ve Panislavist faaliyetlerin artması
1874
Hukuk Mektebi, Mülkiye Mühendis Mektebi ve Edebiyat Mektebi'nden oluşan Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin açılması; İstanbul Darü'l-Muallimi'nin açılması; İlk basılmış nota (Notacı Emin Efendi, 1845-1907)
1874
Kara gümrüklerinin lağvı
1874
Islah-ı Sanayi Komisyonu faaliyetinin durdurulması
1874-1875
Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin eğitime başlaması; Osmanlı İmparatorluğu'nda sivil mühendislik eğitiminin başlaması
1875
Bosna-Hersek isyanları
1875
Askeri rüşdiye mekteplerinin açılması; Mora Yenişehir İdadisi'nin açılması
1876
Bulgar isyanları
1876
Karadağ'ın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı
1876
Abdülaziz'in tahttan indirilmesi, V. Murad'ın tahta çıkması, hal'i ve Abdülhamid'in cülusu
1876
Meşrutiyet'in ilanı
1876
İstanbul'da Balkan krizini görüşmek üzere internasyonal bir konferansın toplanması : Tersane Konferansı
1876
İstikrazların mürettebat ödemelerinin durdurulması
1876
Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye'nin son kitabının kabulü
1876
Edebi roman hüviyetinde ilk eser olan, Namık Kemal'in İntibahı'nın neşri; İzmir ve Manastır'da yaıtılı idadiler açılması
23 Mart 1876
Ziya Gökalp'in doğumu
23 Aralık 1876
I. Meşrutiyet'in (Kanun-ı Esasi) ilanı
1877
Rusya'nın tecavüzü ve Osmanlı-Rus Savaşı'nın başlaması: Balkanlar'ın ve Doğu Anadolu'nun Rus işgaline uğraması
1877
Mahrec-i Aklam'ın Mekteb-i Mülkiye'nin idadi sınıflarıyla birleştirilmek suretiyle kaldırılması; Mekteb-i Tıbbiye'nin tekrar Gülhane'ye nakledilmesi; Fenn-i Resim ve Mimari Mektebi'nin kurulması
1877-1878
Darü'l-Fünun ve Mekteb-i Sultani'nin bir yıl eğitime ara vermesi
19 Mart 1877
İlk Meclis-i Meb'usan'ın içtimaı (o yılın 28 Haziran'ına kadar çalışır)
25 Eylül 1877
Dersaadet Belediye Kanunu (Meclis-i Mebusan'da müzakere edilerek kabul edilir)
5 Ekim 1877
Vilayet Belediye Kanunu'nun kabulü
13 Aralık 1877
Meclis-i Meb'usan'ın süresiz tatili
1878
Ayastefanos ve Berlin Antlaşmaları imzalanması
1878
Sırbistan, Karadağ ve Romanya'nın müstakil birer devlet olmaları
1878
Bulgaristan Prensliği'nin ortaya çıkması
1878
Ermeni meselesinin zuhuru
1878
Ali Suavi'nin öldürülmesi
1878
Kıbrıs'ın İngiltere tarafından ele geçirilmesi
1878
Bosna ve Hersek'in Avusturya-Macaristan'ın işgal ve idaresine terki
1878
Makedonya meselesinin ortaya çıkması
13 Şubat 1878
Meclisin kapatılması
Ekim 1878
Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin tekrar eğitime başlaması
1879
II. Abdülhamid devrinde basılan kaimelerin toplatılıp imha edilmesi
1879
Mehakim-ı Nizamiye Teşkilatı Kanunu'nun kabulü
1879
Mekatib-i Sıbyaniye Dairesi'nin kurulması; Maarif merkez teşkilatının yeniden düzenlenmesi
1879
Usul-ı Muhakemat-ı Cezaiyye Kanunu'nun kabulü
1880
Vergi reformu
1880
Yafa-Kudüs demiryolu hattının tamamlanması
1880
İlk köy romanı, Ahmed Midhat'ın Bahtiyarlık'ının neşri; Darü'l-Fünun-ı Sultani Turuk u Maabir Mektebi'nin ilk mezunlarını vermesi
1880
Usul-ı Muhakemat-ı Hukukiyye Kanunu'nun kabulü
13 Mart 1880
İstanbul'da bir kız idadisinin açılması
17 Mayıs 1880
Ziya Paşa'nın ölümü
Ekim 1880
Darü'l-Fünun-ı Sultani Hukuk Mektebi'nin ilk mezunlarını vermesi
20 Aralık 1880
Darü'l-Fünun-ı Sultani'nin ilk mezunlarını vermesi; Journal de la Societe de Pharmacie de Contantinople'un yayınlanması; Cemiyet-I İlmiye'nin kurulması
1881
Mustafa Kemal'in Doğumu
1881
Mısır'ın İngilizler tarafından işgali
1881
Düyun-ı Umumiyye idaresinin kurulması
1881
Mühendishane'de mümtaz sınıf adı altında yeni bir sınıf teşkil edilmesi; Darü'l-Fünun-ı Sultanı Turuk u Maabir Mektebi'nin faaliyetlerinin son bulması; Orman ve Maadin Mektepleri'nin birleştirilmesi
1882
Tunus'un Fransızlar tarafından işgali
1882
Muharrem Kararnamesi'nin neşri
2 Ocak 1882
Sanayi-i Nefise Mektebi'nin kurulması ve Osman Hamdi Bey'in müdür olması
1883
Osmanlı ordusunun Prusya askeri heyeti tarafından ıslahına başlanması
20 Haziran 1884
Mülkiye Mühendis Mektebi kurulması
1 Kasım 1884
Mülkiye Mühendis Mektebi'nin Mühendishane-I Berri-I Hümayun'un bir odasında eğitimine başlaması
2 Aralık 1884
Yahya Kemal'in doğumu
1885
Doğu Rumeli'nin Bulgaristan tarafından ilhakı
1885
Abdülhak Hamid'in Makber'inin neşri
18 Eylül 1885
Doğu Rumeli eyaleti valiliğinin Bulgaristan prensine verilerek bu bölgedeki kontrolün zayıflaması
1886
Adana-Mersin demiryolu hattının tamamlanması
1886
Maarif Nezareti'ne bağlı olarak Mekatib-i Gayri müslime ve Ecnebiye Müfettişliği'nin kurulması
1886
Adana-Mersin demiryolu hattının tamamlanması
1886
Maarif Nezareti'ne bağlı olarak Mekatib-i Gayri müslime ve Ecnebiye Müfettişliği'nin kurulması
1886-1887
Darü'l-muallimin'in yatılı hale getirilmesi
1887
Yedikule Havagazı Fabrikası'nın kurulması
1887
Ahmed Haşim'in doğumu; Şevki Efendi'nin İstanbul'da vefatı
5 Şubat 1887
Beşir Fuad'ın intiharı
1888
Haydarpaşa-İzmir-Ankara demiryolu imtiyazının Almanlar'a verilmesi
1888
Beyrut'ta Saint Joseph Katolik Tıp Mektebi'nin açılması; Baytar sınıfının tekrar Harbiye Mektebi bünyesine alınması
2 Aralık 1888
Namık Kemal'in ölümü
1889
İttihad-ı Osmanı Cemiyeti'nin (İttihat ve Terakki) kurulması
1889
İdadi öğrenimine dayanan dört yıllık bir Mülkiye Baytar Mektebi'nin kurulması
27 Mart 1889
Yakup Kadri'nin doğumu
1890
Bulgar Makedonya ve Anadolu'da Ermeni ihtilal çetelerinin faaliyetlerini arttırmaları
1891
Mülkiye Baytar Mektebi'nin Halkalı Ziraat Mektebi'ne yatılı olarak nakledilmesi
1891
Yol inşaatında bedenen çalışma mecburiyetinin paraya çevrilmesi
1891
Kadıköy - Kurbağalıdere Havagazı Fabrikası'nın kurulması
1891
Hereke Fabrikası'nın halı kısmının açılması
3 Kasım 1891
Darü'l-Muallim'in aliye şubesi açılması
1892
Haydarpaşa-İzmit demiryolu hattının işletmeye açılması
1892
Orman ve Maden Mektebi'nin kapatılması; II. Abdülhamid tarafından Yıldız'da porselen atölyelerinin kurulması
1893-1896
İstanbul-Selanik demiryolu hattının yapımı
1894
Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi'nin ilk veteriner mezunlarını vermesi; İmmaculée Conseption veya St Marie okulunun kurulması; İlk basılmış musiki lugatı (Hoca Kazım Bey'in Musiki Istılahatı)
1894
Sasun'da Ermeni olayları
1894
Selanik-Manastır demiryolu hattının tamamlanması
1895
İstanbul'da Ermeni olayları, yabancı devletlerin Ermeniler lehinde müdahaleleri
1895
Galata Rıhtımı inşaatının tamamlanması
1895
Gayri müslim okullarına Türkçe muallimi tayininin kararlaştırılması
1895
Baruthane-i Amire'de dumansız barut imal edilmesi
14 Şubat 1895
Sadrazam Said Paşa'nın beş fakülteden "darü'l-icaze" oluşan bir darü'l-fünun kurma teklifi
1896
Tevfik Fikret'in Servet-i Fünun'un edebi sayfalarının idareciliğini yüklenmesiyle Edebiyat-ı Cedide devrinin başlaması
1896
Ermenilerin Osmanlı Bankası'nın İstanbul şubesine saldırmaları
1896
Girit isyanının alevlenmesi
1896
Eskişehir-Konya demiryolu hattının tamamlanması
1897
Yunan kuvvetlerinin Girit'e çıkması, Yunan çetelerinin Rumeli'deki Osmanlı sınırlarına saldırmaları
17 Nisan 1897
Osmanlı-Yunan Savaşı ve Osmanlı zaferi
1898
Girit meselesinin devam etmesi; adaya muhtariyet verilmesi Osmanlı kuvvetlerinin geri çekilmesi, Yunan prensi Yorgi'nin vali olarak kabul edilmesi
1899
Bağdat demiryolu imtiyazının Almanlar'a verilmesi
1899
Arifiye-Adapazarı demiryolu hattının açılması
1900
Hicaz demiryolunun inşasına girişilmesi
1900
İstanbul Rıhtımı inşaatının tamamlanması
31 Ağustos 1900
Darü'l-Fünun-ı Şahane'nin kurulması
1901
Servet-i Fünun dergisinin geçici olarak kapatılmasıyla Edebiyat-ı Cedide topluluğunun dağılması; Lügat-ı Tıbbiye'nin ikinci baskısının yapılması; Vidinli Tevfik Paşa'nın ölümü
1901
Makedonya'da çete faaliyetlerinin artması, büyük devletlerin müdahaleleri
1901-1908
Hicaz demiryolu hattının yapımı
1902
Yemen isyanlarının tekrar başlaması
1902
Hereke Fabrikası'na çuka ve şayak tezgahlarının eklenmesi
23 Kasım 1902
Makedonya'da Bulgar İhtilal Cemiyeti'nin faaliyeti
23 Kasım 1902
Cum'a-ı Bala ayaklanması
23 Kasım 1902
Makedonya'ya özel ıslahat planı hazırlanması
8 Aralık 1902
Hüseyin Hilmi Paşa'nın geniş yetkilerle "umumi müfettiş" olarak Makedonya'ya tayini
1903
İdadilerin altı yıla çıkarılması
2-3 Ağustos 1903
İlinden (Aya ilya yortusu günü) isyanı
2-3 Ağustos 1903
Bulgar-Osmanlı Savaşı tehlikesinin doğması
31 Ağustos 1903
Şam Mekteb-i Tıbbiyesi'nin kurulması
Eylül 1903
Mürzsteg Programı : Makedonya'ya muhtariyet verilmesi
1904
Haydarpaşa Rıhtımı'nın tamamlanarak işletmeye açılması
1905
Hereke Fabrikası'nda fes imalatına başlanması
21 Temmuz 1905
Ermeniler'in II. Abdülhamid'e bombalı saldırı tertiplemeleri
1906
Akabe olayları ve Akabe krizi
1908
Beykoz Deri Fabrikası'nın Harbiye Nezareti'ne bağlanması
1908
Osmanlı Eczacı İttihat Cemiyeti'nin kurulması; Osmanlı Cemiyet-i İlmiye-i Baytariyesi'nin açılması; Osmanlı Mühendis ve Mimar Cemiyeti'nin kurulması
23 Temmuz 1908
II. Meşrutiyet'in ilanı
5 Ekim 1908
Avusturya- Macaristan'ın Bosna-Hersek'i ilhak ettiğini ilan etmesi.
6 Ekim 1908
Girit Rumları'nın adayı Yunanistan'a bağladıklarını ilan etmeleri
17 Aralık 1908
II. Meşrutiyet dönemi ilk Meclis-i Meb'usanının toplanması
1909
Adana'da Ermeniler'in ayaklanmaları
1909
Gayri müslimlere "bedel" yerine askerlik hizmeti konulması
1909
Fecr-i-Ati edebi topluluğunun kuruluşu; Cemiyetler Kanunu'nun çıkması; Dişhekimliği Okulu'nun açılması; Orman Mekteb-i Alisi adı altında yeni bir okul açılması; Mekteb-i Tıbbiye'nin, Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye ile birleştirilerek Haydarpaşa'ya nakledilmesi; Muallimhane-i Nüvvab'ın Medresetü'l-Kuzat adını alması; Mülkiye Mühendis Mektebi'nin Nafıa Nezareti'ne bağlanması ve Mühendis Mekteb-i Alisi adını alması
1909-1910
Osmanlı Mühendis ve Mimar Mecmuası'nın çıkması
27 Şubat 1909
Usul-i Muhasebe-ı Umumiyye Kanunu'nun kabul edilmesi
13 Nisan 1909
31 Mart Olayı
19 Nisan 1909
Hareket Ordusu'nun Yeşilköy'e varması, İstanbul'daki kargaşayason vererek düzeni sağlaması
27 Nisan 1909
II. Abdülhamid'in tahttan indirilmesi, V. Mehmed Reşad'ın tahta çıkarılması
21 Ağustos 1909
Darü'l-Fünun-ı Şahane'nin Vezneciler'deki Zeynep Hanım konağına taşınması
17 Aralık 1909
Meclisin açılması
1910
Arnavutlar'ın ayaklanmaları
1910
Dahili gümrüklerin tamamen kaldırılması
1910
Vilayet merkezlerindeki bir kısım idadilerin "lise"ye dönüştürülmeye başlanması; ilk çalgı metodu (Ali Salahi Bey, Kendikendine Ud Öğrenme Usulü, Matbaa-ı Amire).
1911
Sultan Reşad'ın Arnavutlar'ı teskin için Rumeli seyahatine çıkartılması
1911
İtalya'nın Trablusgarp ve Bingazi'ye saldırması ve işgali
1911
Gayri müslim cemaatlerin birleşerek mektepleri konusunda yeni bir düzenleme istemeleri; 78 devirli ilk plaklar (Tanburi Cemil, Orfeon Record)
1911-1912
Osmanlı İtalyan Savaşı
1912
Yeşilköy Hava Uçuş Okulu'nun Açılışı
1912-1913
Balkan devletlerinin Osmanlı-İtalyan Savaşı'ndan istifade etmek istemeleri : Balkan Savaşı
18 Ocak 1912
Meclis-i Meb'usan'ın feshi
25 Mart 1912
Türk Ocaklarının kurulması
18 Nisan 1912
II. Dönem Meclis-i Meb'usan'ın toplanması
18 Nisan 1912
İtalyanlar'ın Rodos, Oniki Ada ve Çanakkale Boğazı'na tecavüzleri
5 Ağustos 1912
II. Dönem Meclis-i Meb'usan'ın feshi
22 Temmuz 1912
Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükümeti : Büyük Kabine
Eylül - Ekim 1912
I. Balkan Savaşı
15 Ekim 1912
Trablus ve Bingazi'nin İtalya'ya terki : Ouchy Antlaşması, Rodos ve Oniki Ada'nın İtalya elinde kalması
29 Ekim 1912
Kamil Paşa'nın sadareti
29 Kasım 1912
Arnavutluk'un istiklalini ilan etmesi
1913
Liselerin mevcut idadilerin yerini alması
23 Ocak 1913
Babıali Baskını : Mahmud Şevket Paşa'nın sadareti
13 Mart 1913
Muvakkat İdare-i Umumiyye-i Vilayet Kanunu (kanun meclisten geçmeden yürürlüğe girer)
30 Mayıs 1913
I. Balkan Savaşı'nın sona ermesi
11 Haziran 1913
Sadrazam Mahmud Şevket Paşa'nın öldürülmesi, Said Halim Paşa'nın sadareti
29 Haziran 1913
Balkan devletleri arasında savaş : Osmanlı mirasının paylaşılmasının kanlı kavgası
21 Temmuz 1913
Edirne'nin geri alınması
29 Ağustos 1913
Osmanlı-Bulgar barışı : İstanbul Antlaşması
14 Kasım 1913
Osmanlı-Yunan barışı : Atina Antlaşması
14 Aralık 1913
Osmanlı ordusunun Almanya tarafından ıslahı
1914
Ecnebi postalarının hepsinin kapatılması
1914
Dış ticarette gümrük resmi oranının %15'e çıkarılması
1914
Islah-ı Medaris Nizamnamesi
1914
Diş Hekimleri Mezunin ve Talebe Cemiyeti'nin kurulması; Türk Bilgi Derneği'nin kurulması; Medreset'ül-Hattatin'in kurulması; Dar'ül-Hilafeti'l-Aliyye Medreseleri'nin kurulması; Medresetü'l-Hattatin'in İstanbul'da açılışı; Medresetü'l-Hattatin'in açılışı; İlk resmi müzik ve tiyatro okulu (Darü'l-Elhan)
8 Şubat 1914
Anadolu'da Ermeni talepleri doğrultusunda ıslahatı öngören Osmanlı-Rus Antlaşması ("Muamele")
14 Mayıs 1914
III. Dönem Meslis-i Meb'usan
28 Haziran 1914
Avusturya-Macaristan veliahdının Saraybosna'da öldürülmesi
28 Temmuz 1914
Avusturya Macaristan'ın Sırbistan'a savaş ilanı
1 Ağustos 1914
Almanya'nın Rusya'ya savaş ilanı
2 Ağustos 1914
Meclis-i Meb'usan'ın süresiz tatili (IV. Ve son dönem meclis 12 Ocak 1920'de toplanacak ve 2 Nisan 1920'de İstanbul'un işgali üzerine dağıtılarak mebuslar sürgüne yollanacak)
2 Ağustos 1914
Osmanlı Devleti ile Almanya arasında ittifak antlaşmasının imzalanması
4 Ağustos 1914
Almanya'nın Fransa'ya, İngiltere'nin Almanya'ya savaş ilanı : I. Cihan Savaşı'nın başlaması
10 Ağustos 1914
Alman savaş gemilerinin (Yavuz ve Midilli) Boğazlardan geçmelerine izin verilmesi
9 Eylül 1914
1 Ekim tarihinden geçerli olmak üzere kapitülasyonların kaldırılması
12 Eylül 1914
İnas Darü'l-Fünun'unun kurulması
29 Eylül 1914
İslah-ı Medaris Nizamnamesi'nin yayınlanması
29 Ekim 1914
Karadeniz'e açılan Osmanlı filosunun Rus limanlarını topa tutması
Kasım - Aralık 1914
Enver Paşa kumandasındaki Osmanlı kuvvetlerinin Sarıkamış felaketi
3 Kasım 1914
Rusya'nın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı
5 Kasım 1914
İngiltere ve Fransa'nın Osmanlı Devleti'ne savaş ilanı
11 Kasım 1914
Osmanlı Devleti'nin İtilaf Devletleri'ne savaş ilanı
14 Kasım 1914
Cihad-ı Ekber ilanı
14 Kasım 1914
İnas Sanayi-I Nefise Mektebi'nin açılması
18 Aralık 1914
Mısır'ın İngiltere himayesinde bir "krallık" haline getirilmesi, Osmanlı Devleti'nin hukukuna son verilmesi
1915
Evrak-ı nakdiyye çıkarılması
1915
Gümrük resmi oranının %30'a yükseltilmesi
1915
Mekteb-i Tıbbiye'nin Darü'l-Fünun'a bağlanarak bugünkü İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne dönüşmesi
Ocak - Şubat 1915
Cemal Paşa kumandasındaki Osmanlı kuvvetlerinin Mısır seferi : Kanal hezimeti
Ocak - 18 Mart 1915
Müttefiklerin Çanakkale Boğazı'nı geçmeye çalışması : Çanakkale Savaşları
27 Mayıs 1915
Doğu Anadolu'da Ruslar'la işbirliği yapan Ermeni nüfusun iç bölgelere taşınması : Tehcir
1916
Hicaz ve Mekke'nin kaybı
1916
İzmit Dokuma Fabrikası'nın kapanması
1916
Tevhid-i Meskukat Kanunu
1916
Dar'ül-Hilafeti'l-Aliyye Medreseleri üstünde Medresetü'l-Mütehassısın adı altında bir ihtisas medresesi kurulması; İlk Musiki cemiyeti (Darü't-Talim-i Musiki)
1917
Yıldırım Orduları Grubu'nun kurulması
1917
Irak ve Suriye cephelerinin çöküşü
1917
Rusya'da Bolşevik ihtilalinin çıkması ve çarlığın sonu
1917
Cemaat mahkemelerinin kaza yetkisinin kaldırılışı
1917
Hukuk-ı Aile Kararnamesi'nin kabulü
25 Mart 1917
Şer'iyye mahkemelerinin Adliye Nezaretine bağlanması
6 Nisan 1917
Amerika Birleşik Devletleri'nin savaşa iştiraki ve Almanya'ya savaş ilanı
1918
Şam Mekteb-i Tıbbiyesi'nin Beyrut'un işgali neticesinde kapanması; Gazi Ahmed Muhtar Paşa'nın ölümü
3 Mart 1918
Brest Litowsk Antlaşması
3 Temmuz 1918
Sultan Reşad'ın vefatı ve Vahdeddin'in tahta çıkması
2 Ekim 1918
Bulgaristan'ın savaştan çekilmesi
8 Ekim 1918
Sadrazam Talat Paşa'nın istifası, Ahmed İzzet Paşa'nın sadareti
Subscribe to:
Posts (Atom)
